حمام خان یزد

حمام خان یزد، معروف به گرمخانه یا گرمابه‌ی نور، از جاذبه های ارزشمند و قدمتدار این استان است که شامل بخش هایی چون ورودي ها، سربينه، شاه نشین، گرمخانه، فضاهاي مرتبط با آن ها و همچنين استخري در کنار گرمخانه است.

این حمام در دوره ناصرالدین شاه قاجار و سال ۱۲۱۲ ه.ق به دستور محمدتقی خان بافقی، حاکم یزد، در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع بنا شد. محمدتقی خان سرسلسله‌ی خاندانی مشهور به خوانین یزد بود که در سال ۱۱۶۱ ه.ق به حکمرانی رسید. این بنا که یکی از زیباترین آثار معماری شهر تاریخی یزد است، در سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی شد و به تدریج ساخته و تکمیل شد.

چاپخانه سنتي تبديل يافته و جديداً نيز به ثبت تاريخي رسيده است.

حمام خان یزد، با سه مسير در دسترس است که آن را به ميدان خان، بازارچه کاشي گري و بافت مسکوني مجاور مرتبط مي سازد.

از آن جایی که اغلب بزرگان شهر از این حمام استفاده می کردند، به حمام خان مشهور شده است. نوع معماری این حمام ترکیبی از سادگی و زیبایی است و طوری طراحی شده که برای استفاده‌ی عوام هم مناسب باشد و مردان و زنان کم درآمد هم بتوانند از آن استفاده کنند.

حمام خان هم مثل سایر حمام‌های قدیمی، در گذشته تنها محل استحمام نبوده، بلکه مردم برای اهدافی مثل گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی به آن مراجعه می‌کردند.

فضاي سربينه از نظر مساحت و تزيينات از ساير فضاها مشخص تر بوده و در اطراف آن سکوهاي نشيمن و رخت کن و جاي نهادن کفش تعبيه شده است. اين فضا با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنايي آن از طريق نورگير زيباي تعبيه شده در گنبد تامين مي شود. سطوح داخلي سربينه در اصل با نقاشي هايي مزين بوده که امروزه تنها بخشي از آن برجاي مانده است.

اين بنا شامل ورودي،‌ دالان، سربينه، ‌ميان‌در، گرمخانه، خزينه، تون، گاورو، فضاي پشتيباني سرويس و استخر است كه هر كدام كاربردهايي دارند. دالان، فضايي است كه در واقع، سلسله مراتب ورودي، خروجي و سربينه را ايجاد مي‌كند و سربينه، فضايي وسيع و سرپوشيده براي پوشيدن لباس و آماده شدن براي ورود به گرمخانه است. ميان‌در نيز فضايي بين سربينه و گرمخانه است كه گرمخانه نيز خود فضايي تقريبا شبيه سربينه دارد؛ گرمخانه چهار ستون در وسط و دو سقف گنبدي‌شكل دارد كه دور تا دور ستون‌ها را احاطه كردند.

استخر، فضايي سرپوشيده و نسبتا بزرگ براي استحمام است كه توسط شاه‌نشين با گرمخانه ارتباط دارد. خزينه نيز فضايي سرپوشيده است كه در حد فاصل گرمخانه و تون كه پر از آب گرم است، قرار دارد و براي استحمام استفاده مي‌شده است. تون نيز زيرزميني دخمه‌ مانند در كنار قرينه‌ي آب گرم است كه براي سوختن هيزم باهدف گرم كردن آب از آن استفاده مي‌شده و گاورو نيز فضايي باريك، دراز و شيب‌دار است كه براي حركت گاو و كشيدن آب از چاه استفاده مي‌شده است.

جنس ديوارها از سنگ يا آجر با اندود شفته‌ي آهك است؛ روي ديوارهاي نبش شاه‌نشين در بدو ورودي حمام، آثاري از نقاشي‌هاي مربوط به اواخر دوره‌ي قاجار ديده مي‌شوند كه متاثر از شاهنامه‌اند. در مصالح به‌كار رفته در حمام، سنگ در شالوده، كف‌سازي، قرنيزها، حوض‌ها و قرينه‌ها، آجر در ساختمان، ستون‌ها، ديوارسازي، جرزها و تيغه‌هاي سقف و خشت در ساختن ديوارها، سقف فضاي پشتيباني، گاورو و طويله استفاده شده است.

با توجه به وضعیت آب و هوایی یزد، فصل های بهار و زمستان زمان مناسبی برای بازدید از جاذبه های این استان هستند.

گرمابه‌ی نور طوری ساخته شده تا در سطحی پایین‌تر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر آسان کردن دسترسی به آب سالم، باعث خنک شدن هوای حمام هم می‌شود به گونه‌ای که در تابستان‌های بسیار داغ این سال‌های یزد، دمایش به ۲۰ درجه هم می‌رسد.

به شما پیشنهاد می کنیم در صورت بازدید از این حمام، از رستوران خان که هر سه وعده‌ی غذایی را به مراجعانش ارائه می‌دهد نیز دیدن کنید. این رستوران هر روز از ساعت ۹ تا ۱۱ به روی گردشگران باز است و با منویی شامل غذاهای ایرانی و یزدی از میهمانانش پذیرایی می‌کند.

مهم‌ترین غذاهای سنتی یزد که اینجا سرو می‌شوند، عبارتند از: شولی، قیمه‌ی یزدی، دیزی یزدی، کشک بادمجان و آش سنتی. همچنین، در این رستوران بعد از غذا می توانید چای میل کنید که در کنار آن شیرینی‌های یزدی سرو می شود.

امروزه این حمام تعمير و بازسازي شده و با تغيير کاربري به عنوان چای خانه و رستوران مورد استفاده قرار می گیرد.