امامزاده شاهزاده زید الكبیر (ع) ابهر

آرامگاه شاهزاده زیدالکبیر (ع)، از جمله جاذبه های تاریخی و امامزاده های استان زنجان است که بنای آن قدمت چندین و چند ساله دارد.

فصل های بهار و تابستان، زمان مناسبی برای سفر به زنجان و بازدید از این جاذبه هستند.

تنها سند مکتوبی که می توان بر اساس آن زمان تقریبی ساخت یا تعمیرات این سازه را مشخص کرد، قطعه شعری است بر روی بدنه در چوبی آرامگاه که با نگاره های گیاهی حکاکی شده، تزئین شده است. بر اساس حروف ابجد تاریخ ۸۵۰ هجری قمری به دست می آید و بر این اساس قدمت امامزاده زیدالکبیر(ع) به نیمه اول قرن نهم هجری قمری بر می گردد.

بناى امامزاده از دو قسمت تشکیل شده که قسمت نخست آن به عنوان فضاى ابتدای ورود به شبستان اصلى به وجود آمده و سقف این قسمت را طاق و تویزه‏ هاى زیبایى پوشانده و پرکشى ‏هاى گچى، زینت بخش این عنصر معمارى هستند. فضاى دیگر که با یک ورودى با هشتى ارتباط پیدا مى‏ کند، قسمت اصلى بقعه به شمار مى‏ رود. این دو قسمت، در وضعیّت کلّى پلان بقعه را مربّع مستطیل نموده با این تفاوت که زوایاى جبهه جنوبى با تبدیل به قوس‌هاى زیبا، فرم مستطیل را تغییر دادند.

تار و پود بنا با آجر اجرا شده که در قسمت داخلى گچ کارى و در نماى بیرونى کاشی کارى آن را زینت داده است. اطراف بنا را ایوان‌هاى زیبایى محاط کرده که قرینه سازى در آن به طور کامل رعایت شده است. سقفِ هسته مرکزى بنا را گنبدى پوشش مى‏ دهد که این نوع گنبد در این منطقه یک استثناى معمارى به شمار مى ‏رود و آن گنبدى است مخروطى شکل و از نوع دو پوششى که با واسطه چهار گوشواره بر جرزهاى چهارگانه استوار شده، تزئینات داخل شبستان را نقّاشى روى گچ تشکیل داده و نقش آن پرکشى‏ هاى کاذب مى ‏باشد.

از نماى بیرونى در کمر گنبد تزیینات زیباى قرنیز با استفاده از آجر به کار رفته و تزئینات گنبد نیمه تمام باقى مانده و کاشى ‏هاى آبى و زرد بیشتر از همه خود نمایى مى‏ کند. قبر امامزاده در وسط شبستان دارای گنبد واقع شده و ضریح زیبایى آن را محافظت می کند.

یک جفت درِ چوبى منقوش قدیمى سمت شرق امامزاده نصب بود که باستان شناسان نوع چوب آن را چوب چیت تشخیص داده بودند. متأسّفانه اندازه این درب‌ها در مرمّت و بازسازى جابه جا شده و در محل دیگر نصب شدند و اشعار ذیل روى آن ها به طور برجسته نقر شده : به تعمیر شهــزاده زید الکــبیر کـه باشد به روز جزا دستگیر مــوفّق شـد اســتاد کار جهان مشتى حسین کلب این آستان به تاریخ آن عقل کل گل شکفت مـریزاد دست آفرین باد گفت در این قطعه شعر کلمة «گل شکفت» که معادل حروف ابجد سال‏850 هـ. ق را نشان مى‏ دهد، ماده تاریخ بقعه است امّا آقای مفخمى (عقل کل گل شکفت) را که به حساب جمل سال 1100 هـ. ق را مى‏ رساند. سال بناى بقعه را منظور کرده است که احتمالاً درست به نظر مى‏ رسد.

در حد فاصل سال‌هاى 1364 و 1365 قسمت شمالى بنا گسترش یافته و به عنوان مسجد بر آن افزوده شده است. کاشى کارى نیمه تمام گنبد نیز در سال 1364 انجام گرفته و در سمت غربى بقعه شاهزاده زید الکبیر یک قطعه سنگ نوشته سفید کوچک در بنا، کار گذاشته شده است که تاریخ تعمیر قبلى امامزاده رانشان مى ‏دهد، متن آن به این شرح است: «تعمیر کرد گنبد و طاق حضرت امامزاده شاهزاده زید الکبیر را حاجى امین الشریعه وتمام کرد حاجى جلال الدّین ابهرى به توفیق اللَّه تعالى به تاریخ عزّه محرم الحرام 1075 هـ. ق»