مشخصات برج های خرقان
از مشخصات دیگر برجهای خرقان میتوان به این موارد اشاره کرد:
آجرکاری: تمامی بنا به ضخامت ۶۰ سانتیمتر با آجرهای ساده به ابعاد ۵×۱۹×۱۹ یا ۵×۲۰×۲۰ سانتیمتری ساخته شده که روی آن به ضخامت ۲۱ سانتیمتری آجرکاری تزئینی انجام شدهاست. در برجها حدود ۲۵ نوع آجرکاری تزئینی با طرحهای مختلف وجود دارد که حصیری، جناغی، خفتهراسته، گره مربع سرمهدان، مربع پای باریک و چهارترنجی از آن جمله هستند.
گنبد: از پوسته خارجی گنبد برج قدیمی چیزی باقینمانده است اما پوسته داخلی آن سالم است و با انحنا به کمک طاقنماها و کاربندی شانزدهگانهای بالای هشتضلعی بنا قرار گرفتهاست.
کتیبهها: در سردر ورودی برجها در کتیبههایی که در بالاى ساقه گنبد قرار دارد اطلاعاتی در مورد سال ساخت و معمار نوشته شدهاست.
همچنین گرهچينى و نقوش هندسى آجركارى دوره سلجوقى، در این بنا به كمال رسيده است.
تاریخچه برج های خرقان
تا اوایل دهه ۱۳۴۰، بر اساس نوشتههای کتیبههای روی ضریحهای چوبی تصور میشد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نامهای حديدهخاتون و محمد از فرزندان موسیبنجعفر هستند اما با بررسیهای بعدی شخص شد که دو ترک سلجوقی به نامهای «ابوسعيد بيجار پسر سعد» و «ابومنصور ايلتاىتى پسر تكين» در این بناها دفن شدهاند. این بنا بارها مرمت شدهاست. در سال ۱۳۴۷ روستاییان محلی قسمتی از بنا را که بر اثر سیلاب در زیر رسوبات سست قرار گرفته بود به شکل ابتدایی تعمیر کردند. برجها در سالهای ۱۳۵۳، ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۳–۱۳۷۱ مرمت شدند. قدمت برج قدیمی به سال ۴۶۰ ق. و برج جدید به سال ۴۸۶ ق. در دوره سلجوقی است؛ این برج هشتضلعى، حدود ۱۵ متر ارتفاع و ۱۱ متر قطر دارد.
ویژگیها برج های خرقان
اجرای آجرکاری این برجها حاکی از مهارت بالای سازندگان آن است و این بنا را یکی از چشمگیرترین بناهای قرن پنجم قمری بدل کردهاست. در آجرکاری این بنا، شیوهای تازه به کار گرفته شدهاست که بعداً در ساخت بناهای دیگری چون گنبد سرخ مراغه نیز استفاده شدهاست. نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیمکره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میانتهی) در این برجها دیده میشود و آن را از نظر پیشتازی در این عرصه مهم میکند. از ویژگیهای بنا حدس زدهمیشود که پوسته دوم آن مخروطیشکل نیست و دو پوسته آن کاملا در نیمرخ هم قرار ندارند.
سیمای عمومی برج های خرقان
در کتیبه دوخطی برج قدیمی چنین نوشته شدهاست: «به تاریخ سنه ستین و اربعمائه عمل محمد بن مکی الزنجانی القبه.» که نشان از ساخت بنا در سال ۴۶۰ (قمری) توسط محمد بن مکی زنجانی دارد. کتیبه برج جدید سال ساخت ۴۸۶ به معماری ابوالمعالى بن مكی زنجانى را نشان میدهد اما احتمالاً معمار هر دو برج یک نفر بودهاست. تزئینات داخلی: داخل برج قدیمی نقاشیهایی قرار دارد که در نوع خود با ارزش هستند. در این نقاشیها، طاووس نر با چترى به شكل بادبزن، ستارههاى شش يا هشتپر، دو طاووس در مقابل يكديگر، يا دو طاووس كه گردنهاى بلندشان به هم پيچيده دید میشود. میان دو طاقنمای داخل بنا نقش تجريدى درخت انار با دو پرنده در دو طرفآن ديدهمىشود.
تزئینات سطح داخلی گنبد شامل نقوشی تزئینی با تلفیقی از خط کوفی است که در کادرهایی با رنگ سبز و آبی ایجاد شدهاست. همچنین فضاى داخلى برج جدید، پوشش گچى و نقاشى ديوارى ندارد و ديوارها سراسر آجرچينى ساده دارند. حاشیه گنبد هشت حاشيه پهن با نقوش هندسى دارد كه زير آنها كتيبهای قرآنى به خط کوفی مشاهده مىشود. ضريح داخل اين برج با برج قديمى هماندازه و بدون تزيينات است اما در حاشيه بالاى آن، نام دوازده امام با خط نسخ حكاكى شدهاست.
سایر اطلاعات برج های خرقان
اين دو برج را ميتوان با برج شبلي دماوند و آرامگاه اميراسماعيل ساماني در بخارا مقايسه کرد و شايد بتوان هنر آجرکاري آن را الهام يافته از معماري دوره ساماني و آل بويه دانست. در طول قرنهاي چهارم و پنجم، بيشتر برجهاي شمال ايران با نقشه دايره ساخته ميشدند. انتخاب نقشة هشت ضلعي در ساخت برج در قزوين که فاصله زيادي با سرزمينهاي شمال ايران ندارد، نشانه مهارت و ذوق سرشار هنرمندان است؛ چرا که امکان ابداع و ارائة تزئينات متنوع و بديع در برجهاي هشت ضلعي بسيار آسانتر است. در بناي مزبور، حدود سي نقش مختلف به کار برده شده است. اين امر، حکايت از وجود يک سنت کهن مربوط به طرح نگارههاي مختلف دارد که ابتدا در دوره ساساني بر روي گچ انجام ميشده و سپس در کارهاي آجري به کار رفته است. ترکيب و تنظيم طرحهاي مختلف در اين دو بنا، همانند هنري که در طرحريزي متناسب هيأت کلي بنا به کار رفته است، قابل ستايش است.
نکات مثبت برج های خرقان
این بنا در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
وسایل مورد نیاز برج های خرقان
هنگام بازدید از این منطقه، کفش مخصوص پیادهروی بپوشید و عینک و کرم ضدآفتاب، کلاه، آب آشامیدنی، پاوربانک، خوراکیهای لازم و کیسه زباله همراه داشته باشید.
زمان مناسب بازدید برج های خرقان
باتوجه به وضعیت آب و هوایی قزوین، بهترین زمان سفر برای بازدید از این جاذبه فصل بهار تا اوایل پاییز است.