مشخصات قله دماوند
قلّهٔ دماوند در شرق کوهستان البرز مرکزی (استان مازندران) از رشتهکوه البرز قرار دارد. از دیدگاه تقسیمات کشوری، این قله در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد.
تاریخچه قله دماوند
از دماوند در اساطیر ایران یاد شدهاست و شهرت آن بیش از هر چیز به این سبب است که ضحاک (پادشاهی ستمگر و اژدهافش) در آن به بند کشیده شدهاست. در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلّیتر کوه دماوند اشاره شدهاست.
در بندهش اینچین آمده: رود هرهز (هراز) در تپرستان است و از کوه دماوند سرچشمه میگیرد. قصیدهٔ دماوندیه ملکالشعرای بهار هم معروف است. آخرین فعالیتهای آتشفشانی این کوه مربوط به ۳۸۵۰۰ سال قبل بودهاست. اولین کسی که ادعای صعود به دماند را کرده است ابودلف خزرجی است که در سال 292 ﻫ (905م) در سفرنامه خود به صعودش اشاره کرده است و شرحی از قله دماوند داده است. پس از وی قزوینی، مسعودی، ابن فقیه و نیز ناصر خسرو اشاراتی به صعود دماوند داشته اند.
اما اولین صعود اروپائیان به قله دماوند را می توان به توماس هربرت انگلیسی در سال 1006ش (1627م) از جبهه جنوبی نسبت داد. پس از وی صعود موفقیتآمیز به قلهٔ دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفتهاست. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز میگردد که تیم سرهنگ محمدصادقخان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.
ویژگیها قله دماوند
دماوند دارای چشمههای آب گرم لاریجان، اسک و وانه است. قلّههای مجاور آن ورارو، سه سنگ، گل زرد، کاعون (کبود) و میانرود است؛ فشار هوا در قلّهٔ دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است. میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلیمتر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.
سرعت توفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت میگذرد. سرعت باد در کوهپایهها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت میرسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی میوزند. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است، که دریاچهای از یخ آن را پوشاندهاست.
همچنین نشانههایی از وجود دهانههای قدیمی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه میشود؛ کمینهٔ دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیرصفر (در زمستان) و تا یکی-دو درجه زیر صفر (در تابستان) پایین میآید.
از گونههای مهم گیاهی آن میتوان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد.
زمان مناسب بازدید قله دماوند
بهترین زمان برای صعود به قلۀ دماوند ماه های تیر و مرداد است.
شرایط استفاده قله دماوند
برای رسیدن به قله دماوند، مسیرهای مختلفی وجود دارند که شناختهشدهترین آنها این جبههها هستند: جبههٔ شمالی: مسیر صعود این جبهه از میان دو یخچال سیوله (سمت راست) و دوبی سل (سمت چپ) صورت میگیرد. مسیر شمالی از سنگ بزرگ واقع در جنوب غربی روستای ناندل شروع میشود. این مسیر دو جانپناه در ارتفاعهای ۴۰۰۰ متر معروف به جانپناه۴۰۰۰)) و ۴۷۰۰ متر (معروف به جانپناه ۵۰۰۰) دارد.
ابتدای مسیر دشت ناندل است و مسیر قبل و بعد از جانپناه ۵۰۰۰ با دست به سنگ همراه است. این مسیر به غیر از گوسفند سرای ابتدایی آب آشامیدنی ندارد و در قسمتهای پایانی شیب زیادی دارد که منجر به سنگینی کوله و سختی صعود است. جبههٔ شمال شرقی: مسیر شمال شرقی به نسبت مسیرهای دیگر طولانیتر است. این مسیر از روستای حاجی دلا در شمال قله آغاز میشود و پس از عبور از گوسفند سرا و دشت چمن به جانپناه تخت فریدون میرسد و پس از جانپناه تخت فریدون با تراورس یخچال عروسکا در انتهای مسیر با یال شمالی یکی میشود و به قله میانجامد. برگشت از مسیر شمال شرقی معمولاً به علت وجود شن اسکی بزرگ از سمت روستای گزنه و منطقه استله سر انجام میگیرد.
جبههٔ غربی: مسیر غربی از پارکینگ در ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر آغاز میشود و پس از حدود ۳ ساعت کوهپیمایی به پناهگاه سیمرغ میرسد و با ادامه مسیر بر روی یال غربی به قله منتهی میشود. در پناهگاه سیمرغ آب وجود دارد و شیب انتهای مسیر غربی به نسبت زیاد است.
جبههٔ جنوبی: از سمت جنوب شرقی کوه. پلور، رینه، گوسفندسرا و بارگاه سوم در این مسیر قرار میگیرند. رایجترین و پرترددترین مسیر صعود به دماوند مسیر جنوبی است. کوهپیمایی این مسیر از مکانی موسوم به دوراهی آغاز میشود که در آن راه خاکی به سمت مسجد از مسیر آسفالت بین پلور و رینه جدا میشود. پس از عبور از مسجد و گوسفندسرا به بارگاه سوم میرسد و پس از آن با صعود از یال مستقیم جنوبی و عبور از کنار آبشار یخی به تپه گوگردی و در نهایت قله میانجامد. پاکوبهای این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح و همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد. آسانترین این مسیرها جبهه جنوبی و سختترین آنها جبهه شمالی است.
سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفتهاند و همچنین همگی دارای جانپناه در میان راه هستند. در مسیر جنوبی، آبشاری وجود دارد که همهٔ سال یخزدهاست و تنها در تابستانهای بسیار گرم، جاری میشود که به همین دلیل به آن آبشار یخی گفته میشود.
این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفعترین آبشار خاورمیانهاست. آمادگی بدنی کافی، نخستین شرط لازم برای صعود به قلۀ کوه دماوند است. صعود به قله دماوند از جبهۀ جنوبی، برای افرادی که به طور منظم به کوهپیمایی می پردازند و دارای آمادگی جسمانی کافی هستند، صعود مشکلی نیست. البته فوران گاز گوگرد در نزدیکی قله، ممکن است مرحلۀ آخر صعود از جبهۀ جنوبی را کمی با زحمت بیشتر همراه کند.
اگر نخستین بار است که وارد این منطقه می شوید، بهتر است با افرادی صعود کنید که به منطقه آشنا هستند. اگر چه در طول صعود، مسیر پاکوپ وجود دارد ولی وجود سنگ های ریزشی در مسیر، تغییرات ناگهانی آب و هوا و … ممکن است مشکلاتی را در طول صعود ایجاد کند.
امکانات ویژه قله دماوند
تاکنون ۷ جانپناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شدهاست که عبارتند از: مسجد صاحب الزمان (گوسفندسرا) که در سال ۱۳۷۱ و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری یال جنوبی ساخته شدهاست.
جانپناه بارگاه سوم (قدیم) که در سال ۱۳۴۶ و در ارتفاع ۴۲۰۰ جبهه جنوبی ساخته شدهاست؛ این پناهگاه به علت سقوط بهمن در زمستان سال ۱۳۵۱ از بین رفت و پس از یک سال، بنای سنگی جایگزین آن شد. در پیرامون آن مکانهایی برای چادر زدن آماده شدهاست.
پناهگاه بارگاه سوم (جدید) که در سال ۱۳۸۷ و حدود ۵۰ متر بالای جانپناه قدیم (بارگاه سوم) در یال جنوبی ساخته شدهاست. این پناهگاه شامل اتاقهای کمکهای اولیه، انبار کوله، انبار عمومی، غذاخوری، آشپزخانه، ظرفشویی کوهنوردان، اتاق مدیریت، اتاق خواب عمومی، اتاق خواب اختصاصی و سرویس بهداشتی عمومی است.
پناهگاه سیمرغ که در سال ۱۳۷۴ و در ارتفاع ۴۲۰۰ متری جبهه غربی ساخته شدهاست. جانپناه تخت فریدون که در سال ۱۳۵۵ و در ارتفاع تقریبی ۴۴۰ متری از یال شمال شرقی ساخته شدهاست. جانپناه فلزی ۴۰۰۰ که در سال ۱۳۶۰ و در ارتفاع ۴۰۰۰ متری یال شمالی ساخته شده است. جانپناه فلزی ۵۰۰۰ که در ارتفاع ۴۶۳۰ متری یال شمالی ساخته شدهاست ولی معروف به جانپناه ۵۰۰۰ است. به علاوه قرارگاههای کوهنوردی پلور در جبهه غربی و رینه در جبهه جنوبی تسهیلاتی مانند وسیله رفت و آمد تا پای صعود، امکان شبمانی و راهنمای کوهنوردی ارائه میدهد.
وسایل مورد نیاز قله دماوند
مواردی همچون: کفش کوه، کوله پشتی، بادگیر، کلاه پشمی، کاپشن، جوراب پشمی، کیسه خواب، دستکش مناسب، عینک آفتابی، لباس گرم، چراغ قوه، کرم ضد آفتاب، شلوار گرم، چادر، سوت، قمقمه به همراه داشته باشید.
نکات مثبت قله دماوند
اثر طبیعی ملی قله دماوند با مساحتی بالغ بر ۲۹۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۱ طی مصوبه شماره ۲۲۱ مورخ ۲۱ خرداد ۱۳۸۱ شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوستهاست.