بفرمایید بدنسازی اصیل ایرانی

گفته می‌شود که روزی دو جوان ورزشکار برای احوال پرسی خدمت پهلوان یزدی می‌رسند و از تجربه شان در امر ورزش گفته‌اند. پهلوان یزدی به آنها گفته: من این چوب دستی‌ام را با یک دست به زمین می‌فشارم. اگر شما دو نفر با هم توانستید آن را از روی زمین بلند کنید معلوم می‌شود که پهلوان شده‌اید. آن دو جوان ورزشکار  هر چه می‌کوشند به جایی نمی‌رسند تا آخر اینکه پهلوان یزدی به آنها گفت: معلوم است که هنوز پهلوان نشده اید. مانده است تا به این مقام برسید. ورزشکاران ورزش پهلوانی را قدیمی ترین بدن سازهای جهان دانسته‌اند. این ورزش همه آنچه را که یک ورزشکار از ورزش کردن می خواهد یکجا در خود دارد.

ورزشی به عمر تاریخ

ورزش باستانی همانگونه که از نامش پیداست از قدیمی‌ترین ورزش‌های ثبت شده در تاریخ بشریت به شمار می‌رود. ورزش باستانی این روزها با نام‌هایی همچون ورزش زورخانه‌ای و ورزش پهلوانی هم خوانده می‌شود. برخی از مورخان تاریخچه ورزش باستانی را با تاریخچه اقوام نخستین ایرانی برابر می‌دانند. آنها معتقدند که نسل اول آریایی‌ها در سرزمینی زندگی می‌کردند که امکان تکاپو و تحرک را برایشان مقدور می‌ساخت و پایه‌های این ورزش از همان زمان ریخته شده است.

نقش برجسته‌های این ورزش حتی از دوران پیش از میلاد مسیح هم باقی مانده است. به هر حال این ورزش نام مجموعه حرکات ورزشی با اسباب و بی اسباب و آداب و رسوم مربوط به آنهاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته های دور رواج داشته است. اما آنچه  مهم است اینکه ورزش باستانی در همه دوره‌ها تعامل مثبتی با اندیشه‌های عرفانی و اخلاقی داشته و حتی زورخانه‌های آن هم با تمسک از مکان‌های مذهبی قدیمی ساخته می‌شده است.

دانشنامه آلمانی بروک هاس، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی ویژه ورزش خود، قدیمی‌ترین ورزش بدنسازی جهان معرفی می‌کند.  این ورزش با پی‌گیری فدراسیون ورزش باستانی و کشتی پهلوانی کشورمان سرانجام در سال 1389 در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید.


آداب یک ورزش کاملا اخلاقی

ورزش زورخانه‌ای آداب و سنت‌های خاص خودش را دارد. آدابی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دوره باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران بر می‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد. این خصایل نیکو در قالب شعرها و داستان‌هایی به‌صورت آهنگین و به همراهی ضرب زورخانه که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی مرشد خوانده می‌شود. ورزشکاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی را به نمایش می‌گذارند. ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف بوده و با اصول زیادی همراه است. به طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیشکسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف است، انجام می شود. شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است، به طوری که شیعیان معتقدند که زورخانه مسجد دوم شیعیان است. یکی دیگر از اصلی ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران می بایست اصول اخلاقی را از قبیل فروتنی و از خود گذشتگی، مروت، مردانگی، سفره داری، پاکیزگی،کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات پهلوانی را رعایت کنند. اصولی که همراه با اخلاق و عرفان به این ورزش راه یافته و آن را از سایر رشته های ورزشی متمایز ساخته است.

تکنیک های ورزش باستانی

ورزش پهلوانی یا زورخانه ای هم مثل هر ورزش دیگری حرکات و تکنیک های خاص خودش را دارد. این حرکات و تکنیک ها در هنگام کشتی، نرمش و یا نمایش به کمک ورزشکار می آیند تا تن و روان او را آماده سازند. اصلی ترین حرکات در ورزش باستانی عبارت اند از، شنا رفتن و نرمش، میل گرفتن و پا زدن. البته هر کدام از اینها به بخش‌هایی همچون شنای سرنوازی، شنای شلاقی، شنای یک، دو، سه، شنای سنگین، کمان کشی، سینه زنی، خم گیری، نشست و برخاست، پای جنگلی، پای ضربدری، پای شاطری، پای فتاح و تبریزی و پای تبریزی لافتی تقسیم می شوند. سایر حرکات در ورزش زورخانه‌ای شامل سنگ گرفتن که همان حرکت با دو تخته بزرگ سنگی است که معمولا 80 کیلو وزن دارند و نشانه‌ای از سپر جنگی هستند و باستانی کار آنها را روی سینه پرس می‌کند. چرخ زدن از حرکت‌های نمایشی این ورزش است که باستانی کارها به جهت عقربه ساعت و با تناسب حرکت پا بین یک تا سه دقیقه در یک دایره چرخ می‌زنند. میل بازی هم از دیگر برنامه‌های نمایشی این ورزش جذاب است که معمولا با دو میل یک یا دو کیلویی انجام می‌شود. به همه اینها هم باید شیرین کاری را اضافه کرد.


از رتبه تان باخبر شوید

اگر در ورزش‌های رزمی رنگ کمربند؛ رتبه‌ی ورزشکاران را از هم متمایز می‌کند، در ورزش باستانی قدمت و مداومت در ورزش است که رتبه ورزشکار را مشخص می‌کند.علاوه بر اینکه سید بودن و داشتن مقام در مسابقات به کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تاثیر دارد.

در ورزش باستانی رتبه‌ها از یک یا همان مبتدی آغاز شده و تا رتبه نهم ادامه می‌یابد. ورزشکار رتبه یک به کسی گفته می‌شود که یک سال تمام در یک زورخانه حضور مستمر داشته باشد. پس از گذشت یکسال، مرشد در هنگام چرخ زدن او برایش منکری می‌فرستد. یعنی بر منکر علی (ع) لعنت می‌فرستد و حاضران با صدای بیش باد رتبه جدید ورزشکار را اعلام می‌کنند.

ورزشکارانی که سه سال سابقه حضور در این ورزش را داشته باشند به رتبه دومی می‌رسند. مرشد برای اعطای این رتبه در هنگام چرخ زدن ورزشکار برایش صلوات می‌فرستد. برای کسب رتبه سوم این ورزش باید حداقل 18 سال سن داشت و شش سال بدن را به تمرین‌های زورخانه‌ای سپرد. این رتبه‌ها با افزایش سن و حضور مستمر ورزشکار و پی‌گیری اصول اخلاقی و مرامی ادامه پیدا می‌کند، تا آنجا که یک باستانی کار در نهایت پس از 65 سالگی و چهل و پنج سال ورزش کردن به هنگام ورود به زورخانه با صدای زنگ مرشد مواجه می‌شود و عملا رتبه نهم این ورزش را به دست می‌آورد.

پیر و جوان، وسط میدان

چند سالی است که ورزش باستانی صاحب فدراسیون شده و مسابقات کشوری آن هم به صورت منظم پی‌گیری می‌شود. مسابقات ورزش باستانی به صورت تیمی و به میزبانی یکی از شهرهای ایران برگزار می‌شود. در حال حاضر تیم‌های شرکت کننده باید 10 عضو داشته باشند، 1 مرشد، 8 ورزشکار و 1 میان‌دار. داوران به هر کدام از این اعضا امتیاز خاصی می‌دهند. شروع مسابقات با تلاوت قرآن آغاز می‌شود. مسابقات انفرادی این ورزش در 5 گروه سنی خردسالان، نونهالان، نوجوانان، جوانان و برزگسالان برگزار می‌شود و طیف سنی کمتر از 11 سال تا بالای 20 سال را در بر می‌گیرد.

امتیاز دهی در برخی از رشته‌های این ورزش تابع مقررات خاصی است. مثلا اگر دو ورزشکار به امتیاز مساوی برسند، اگر رقابت شان در رشته‌های سنگ، کباده و میل سنگین انجام شده باشد ورزشکار سبک وزن تر برنده اعلام می‌شود و اگر مسابقه میل بازی و چرخ زنی وسط باشد ورزشکار سنگین وزن‌تر امتیاز برتری می‌گیرد. شیرین کاری جزو امتیازهای هر رشته محسوب می‌شود. اما دریافت امتیاز شیرین کاری منوط به حسن و صحت حرکات اصلی است. معمولا حرفه‌ای ها در هر رشته سراغ شیرین کاری هم می‌روند تا امتیاز بیشتری برای تیم شان کسب کنند.

نام ها و رسم هایی که ماندگار شدند

پوریای ولی شاید ماندگارترین شخصیت ورزش باستانی در فرهنگ این ورزش به حساب بیاید. او با نام واقعی محمود که ظاهرا از مردم خوارزم بوده به عنوان موسس و پایه ریز محل انجام ورزش باستانی یا همان زورخانه شناخته می‌شود. تاکنون ورزشکاران بسیاری وارد گود زورخانه شده‌اند و با توکل بر خدا و مدد گرفتن از مولا علی (ع) به جایگاه رفیع پهلوانی دست یافته‌اند. از این جمله می‌توان به پهلوانان به نام کشور مانند پهلوان سیدعلی حق‌شناس، پهلوان پایتخت اشاره کرد. وی از جمله مربیان مرحوم غلامرضا تختی بوده است. گفته می‌شود که پهلوان سیدعلی این رتبه را پس از یک کشتی 45 دقیقه‌ای مقابل پهلوان اکبر پامناری در سال 1307 به دست آورد و به عنوان پهلوان پایتخت رسید. وی این رتبه را تا هنگام ورود متفقین به کشور در دست داشت.

همچنین از جمله امور خیری که ریشه در فرهنگ زورخانه‌ای دارد، برگزاری مراسم گلریزان است. این مراسم در جشن‌ها، اعیاد و میلاد ائمه اطهار و یا قدردانی از زحمت پیشکسوت ها برپا می‌شد و سنت آن به این شکل بود که دو جوان در پایان برنامه دو طرفی لنگی را گرفته و در جمعیت دور می‌زدند تا پول حاضران را جمع کنند. این پول‌ها معمولا با نظارت پهلوان ها در امور خیر مصرف می شد.

 

با معروف ترین زورخانه های پایتخت آشنا شوید

زورخانه در زندان

قدمت ورزش زورخانه‌ای در شهر تهران تقریبا با تشکیل شهری به همین نام برابر است. به طوری که بسیاری از پهلوان های دوره قاجار ساکن پایتخت بوده‌اند و در ترویج فرهنگ باستانی همت می‌گماشتند. این روزها  اما مدیریت شهری در پی احیای ورزش بامرام هاست و تلاش می‌کند تا بخشی از هویت ورزشی پایتخت را با رونق دادن به زورخانه‌ها بازسازی کند. در حال حاضر حدود 50 زورخانه در شهر تهران وجود دارد که به مهم ترین آنها می پردازیم. زورخانه ها تقریبا در همه مناطق تهران پراکنده شده‌اند و دسترسی علاقه‌مندان این ورزش به امکانات ورزشی آن هم چندان مشکل نیست.

زورخانه باغ موزه قصر

این زورخانه از ابتکارات مدیریت شهری در احیای ورزش باستانی در پایتخت است. زورخانه تازه تاسیس در جایی ساخته شد که روزگاری به آن  زندان مارکوف می‌گفتند و بعدها به زندان قصر تغییر نام داد. فضاسازی این زورخانه به شکلی زیبا و با ترکیبی از هنرهای اصیل ایرانی صورت گرفته و روح هر ورزشکاری را به روزگاران قدیم پایتخت می‌برد. این زورخانه در سالروز درگذشت جهان پهلوان تختی افتتاح شد، اما جذاب ترین اتفاقی که در این زورخانه روی داده برگزاری مراسم گلریزان برای کمک به اهالی ورزش بوده است. برنامه‌ای که باحضور اسطوره‌های ورزش کشور رنگ و بویی دیگر گرفت.

در این روز بزرگانی مانند علی پروین، امیررضا خادم، علی کریمی، علیرضا رضایی، علیرضا سلیمانی، علی دایی، علیرضا دبیر، علی پهلوانی و امیر قلعه نویی حضور داشتند. جالب اینکه تقریبا تمام بزرگانی که نام شان با علی و امیر آغاز می شد زینت بخش این محفل خیر شدند.

زورخانه شهید فهمیده

بزرگ ترین و نام آشناترین زورخانه شهر جایی در ضلع شمالی پارک شهر قرار دارد. زورخانه شهید فهمیده پس از سال‌ها تعطیلی دوباره بازسازی و بازگشایی شده و میعادگاه همه عاشقان این ورزش شده است.

این زوخانه با زیربنای 500 متر مربع و گود‌ی به مساحت 30 مترمربع، توانایی پذیرایی از 100 تماشاگر را نیز داراست. آینه کاری و نقاشی‌های منحصر به فرد گنبد کبود این زورخانه و امکاناتی همچون سالن، موزه، سالن نمایشگاه، اتاق کنفرانس از ویژگی‌های این زورخانه قدیمی است. این زورخانه به همت فدراسیون پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای و نظارت سازمان میراث فرهنگی دوباره احیا شده است.

در سال گذشته، لیگ بازی‌های ورزش پهلوانی نیز در همین زورخانه اجرا شد. علاقه‌مندان به ورزش پهلوانی می‌توانند برای یادگیری آداب پهلوانی به این زورخانه مراجعه کنند.

  زورخانه نیروشادی

زورخانه نیرو شادی در محله مولوی، بازاچه سعادت واقع شده است. این زورخانه هم فعالیت‌های آموزشی خود را در این بخش از شهر ادامه می‌دهد. زورخانه نیرو شادی از جمله مکان‌های ورزشی است که در سال‌های اخیر مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته و بخشی از هزینه‌های آن توسط سازمان ورزش شهرداری تهران تامین شده است. زورخانه بوستان ولایت هم از جمله مکان‌های ورزشی است که توسط مدیریت شهری تقدیم شهروندان تهرانی شد. از جمله دیگر زورخانه های شهر تهران که در بخش های مختلف پایتخت پراکنده شده اند می‌توان به زورخانه شیر در خیابان پیروزی، نبرد شمالی، زورخانه وحدت در محله نظام آباد، 14 متری لشگر، زورخانه طالقانی در میدان چیذر، زورخانه دانشگاه تهران در امیرآباد شمالی، زورخانه طلاچی در خیابان ری، زورخانه هژبر در محله آذری، زورخانه عبدالله‌زارع در شهرری، روبروی برج طغرل، زورخانه پاس در محله اکباتان، زورخانه سلامت در میدان شهید هرندی، زورخانه بیت‌العباس‌(ع) در محله افسریه، زورخانه شیرافکن در خیابان آذربایجان، زورخانه باب الحوائج (ع) در محله یافت آباد و زورخانه ونک در محله ده ونک نام برد.

پروفسور کارل دین، مولف کتاب تاریخ ورزش جهان و دبیر کمیته برگزاری بازی‌های المپیک 1936 برلین در سفری به ایران به ارزش‌های بزرگ جسمانی و معنوی ورزش پهلوانی پی‌برد. وی پس از مراجعت به آلمان ورزش باستانی را به عنوان یکی از دروس اصلی به دانشگاه تربیت بدنی کلن معرفی کرد.

در ستایش پهلوانی

در شاهنامه فردوسی از پهلوانان ایران زمین به عنوان حافظان کیان این کشور نام برده شده است. پهلوانان معروف قصه‌های کهن ایرانی همه به یزدان پاک معتقد بوده و می کوشیدند تا مردم و کشور را از گزند اهریمن  نجات دهند. در این میان رستم، صاحب دلیری و ذکاوت بود و در بسیاری از کارزارها حضور داشت.

یک بنیاد مردم نهاد

بنیاد فردوسی در سال‌های اخیر به عنوان برترین سازمان مردم نهاد در زمینه ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای معرفی شده است. این بنیاد تاکنون تلاش‌های زیادی در جهت معرفی این ورزش و فرهنگ ایرانی در سطح بین‌المللی داشته است. معرفی شاهنامه فردوسی به عنوان اثر منظوم هم بخشی از فعالیت‌های این بنیاد بوده است.

باستانی در جهان

در حال حاضر با همکاری و مساعدت فدراسیون ورزش باستانی و زورخانه‌ای، این فرهنگ ایرانی به کشورهای مختلف جهان صادر شده است. این فدراسیون با اعزام مرشد و مربی به کشورهای اروپایی، آمریکایی، آسیای شرقی و آمریکای شمالی قصد دارد تا این ورزش اصیل ایرانی را در همه جای جهان رونق دهد.