آذربایجان شرقی مهد دژهای استوار تاریخی

به گزارش بزنیم بیرون ، قلعه ضحاک در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی در ایران واقع شده‌ این دژ تاریخی، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان یا معبدی زرتشتی و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده‌است.

طاق این دژ، در کنار آثار به جا مانده در تپه میل ورامین، از نمونه‌های معماری روزگار اشکانی است که بعدها به شکلی کامل‌تر و شکوهمندتر در طراحی ایوان خسرو در تیسفون دیده می‌شود.

قلعه ضحاک اولین بار در سال ۱۹۷۱ توسط یک هیئت باستان شناسی آلمانی بررسی شد. آثار برجای مانده از برج‌های نیم استوانه‌ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوارها که از سنگ‌های مکعب مستطیلی است، نشان دهنده قدمت بنا تا دوره ساسانی است ولی سفال‌های به دست آمده نشان دهنده سده‌های ششم و هفتم هجری است.

این قلعه در بالای تونل راه آهن تهران تبریز مابین دو رود قرانقو و شورچای قرار دارد. با توجه به آثار جای مانده، این قلعه از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان بر پا بوده است و در دوره اشكانیان بسیار پر رونق بوده است.

قلعه ضحاك همان قلعه اژدهاك مادها است و آثاری هم از دیوارچینی اورارتوییان در آن دیده می شود. برجهای دیده بانی اشكانی قلعه هم چنان سالم مانده اند.

قلعه جمهور یا دژ بابک کلیبر

قلعه جمهور معروف به دژ بابک در 50 کیلومتری شمال شهرستان اهر و در ارتفاعات غربی شعبه‌ای از رود بزرگ قره سو قرار دارد؛ منطقه‌ای که به نام کلیبر معروف است. دژ بابک خرمدین، دژی است بر فراز قله کوهستانی در حدود 2300 تا 2700 متر بلندتر از سطح دریا. اطراف این قلعه را از هر طرف دره‌های عمیقی با 400 تا 600 متر عمق فرا گرفته است و تنها از یک سو راهی باریک و صعب العبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد.

قلعه بابک که به نام‌های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرم‌دین بوده است كه در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.

مسافت راه كلیبر به قلعه با اینكه از 3 كیلومتر تجاوز نمی كند ولی بسیار دشوار است و به هنگام عبور باید گردنه ها و گذرهای خطرناكی را پشت سر گذاشت. قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحكم دژ باید از معبری عبور كرد كه به صورت دالانی است و از سنگ های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور 1 نفر را دارد و دو نفر به سختی می توانند از آن بگذرند.

فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود 200 متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است كه صعوبت راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره كننده آن بیننده را به اعجاب وا می دارد. امتداد بصری معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد كه باعث می شود ورود هر تازه وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد.

داش قلعه سی عجب شیر(قلعه ضحاک عجب شیر)

قلعه ضحاك در شهرستان عجب شیر با بیش از سه هزارسال قدمت بر فراز كوه «منفرد» با ناگفتنی های بسیار و حكایتهای زیاد، از مكانهای مهم اقوام مانایی و مادها بوده است .

این قلعه در شهرستان عجب شیر در آذربایجان شرقی یكی  از مكانهای دیدنی است كه در ارتفاع ۲۳۰۰متری از بستر رودخانه «قلعه  چای » در دوران تاریخ كهن ایران زمین پا برجا بوده و آثار زیادی در داخل و پیرامون خود از دوران هخامنشیان ، اشكانیان ، ساسانیان وعصر تمدن اسلامی به یادگار دارد.

قدمت قلعه ضحاك به اقوام مانایی ومادها برمی گردد و برای آن در تاریخ نامهای متعددی از جمله ضحاك ، اژدهاك، قیز قلعه سی، داش قلعه سی، باروآس، رویی دژ و قلعه گویی ذكر شده است. قلعه ضحاك را می توان پس از ۱/۵ساعت صعود از تخته سنگهای لغزنده و معابر پلكانی صعب العبور به شكل بنایی با طاق قوسی از سنگ خارا با لایه ای از كاشیهای لاجوردی مشاهده كرد.

این قلعه كه به عنوان یك دژ استفاده می شد، از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوارهای آن مزین به كنده كاریهای متعدد است. این قلعه دارای مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب ، سالن شورا، حمام و دهها آثار حاشیه ای است.

قلعه‌ ضحاک ‌عجب شیر از آثار ارزشمند و مورد وثوق گردشگران بوده و در آن تک‌ حفره‌هایی‌ نیز دیده‌ می‌شود که‌ تمام‌ آن‌ را در صخره‌های‌ عمودی‌ کوه‌ کنده‌ شده است.

علاوه‌ بر این آثار در این قلعه برجی‌ وجود دارد که از خشت‌، بر پایه سنگی‌ ساخته‌ شده‌ و صرفنظر از استحکامات‌ دروازه قلعه‌ ، تنها برج‌ دفاعی‌ آن به‌ شمار می‌رود چرا که اطراف‌ قلعه ‌، پرتگاه‌ بوده و نیازی‌ به‌ استحکامات‌ بیشتری نبوده‌ است‌.

قلعه پشتو

قلعه تاریخی پشتو بر روی یكی از كوه های بلند به نام " هشته سر " ( هشت سر ) در 12 كیلومتری بخش هوراند و 50 كیلومتری شمال شرقی اهر واقع است .

این قلعه تنها یك راه باریك برای ورود دارد و در سه سمت دیگر آن پرتگاه های مخوفی دیده می شود كه قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است. قلعه پشتو بسیار قدیمی است و قدمت آن به دوره های اشكانی و ساسانی می رسد. این قلعه یكی از دژهای مورد استفاده بابك خرمدین بود.

غالب دژهای منطقهٔ ارسباران از یک‌دیگر قابل رویت هستند و احتمالاً این دژها در ادواری و از جمله دورهٔ جنبش خرمدینان آذربایجان که به احتمال قوی در تصرف آنان بوده‌اند به واسطهٔ علایم آتش‌های شبانه با همدیگر ارتباط پیدا می‌کردند.

قلعه جوشین ورزقان

قلعه جوشین در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین و در قلب محال تاریخی دیزمار ارسباران به مرکزیت شهر باستانی خاروانا در یک منطقه کوهستانی سخت‌گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته‌است.

قلعه بر فراز كوهی است كه سه طرف آنرا شیب های دیوارمانند احاطه كرده است و تنها راه ارتباطی آن یك گذر كوهستانی تنگ است كه فقط یك یا دو نفر می توانند به زحمت از آن بالا روند، به این علت نگاهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممكن بوده است.

این قلعه در حمله اعراب به ایران یكی از مراكز مقاومت بود. سفالهایی كه در محوطه قلعه پیدا شده مربوط به هزاره اول قبل از اسلام و قرون اولیه اسلام تا قرن ششم هجری قمری است. 

از دیگر قلعه های متعدد آذربایجان شرقی می توان به قلعه هلاکو خان و آوارسین اشاره کرد.