باغ شهر ایران؛ نام آشنای غریب برای شهروندان تبریزی

به گزارش بزنیم بیرون ، در حال حاضر تبریز به عنوان یکی از قطب های مهم صنعت کشورمان به حساب می‌آید و صنایع مهمی چون نیروگاه حرارتی، پالایشگاه، مجتمع پتروشیمی، ماشین سازی، تراکتورسازی و ... را در خود جای داده، که به خاطر وجود همین صنایع، امروزه این شهر به عنوان دومین شهر آلوده ایران مطرح است و از این رو ضروری است، مسئولان و متولیان این امر و به ویژه دستگاه های ذی ربط به توسعه متوازن فضای سبز بیش از اینها توجه کنند.

* باغ شهر ایران؛ نام آشنای غریب برای شهروندان تبریزی

به سخن دیگر، امروزه نقش و اهمیت فضاهای باز و سبز در محیط زیست و کیفیت زندگی بر کسی پوشیده نیست. به هر حال، امروزه جامعه شناسان، روانشناسان و پزشکان در مورد توسعه پایدار فضای سبز شهری بر این باور هستند؛ توسعه فضای سبز شهری، علاوه بر تامین بهداشت جو و محیط مکان های مسکونی، نقش مثبتی در سلامتی شهروندان، بر عهده دارند که از مهمترین آن می توان به تاثیرات آن بر زندگی شهروندان اشاره کرد که هر روز ساعاتی را برای گذراندن اوقات فراغت خود در این گونه فضاها می گذرانند.

به بیان دیگر، توسعه عناصری از شهر چون فضاهای سبز شهری که وجود و گسترش و توسعه کمی و کیفی آن نویدبخش توسعه پایدار شهر خواهد بود، باید بر اساس برنامه هایی جامع و به صورت ساختاری و آینده نگر و بر پایه چشم انداز و سناریوهایی متناسب با وضعیت موجود و شرایط توسعه فیزیکی و اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی شهر باشد. تا با در دسترس بودن آن برای تمامی شهروندان، ضمن برآورده ساختن نیازهای فعلی جامعه شهری از جهت بهره مندی از انواع فضاهای سبز شهری، باعث افزایش بازده اکولوژیکی این فضاها جهت تسهیل و افزایش کیفیت زندگی شهری  شود.

* توسعه فضای سبز پایدار؛ حلقه گمشده مدیریت شهری

راضیه تیموری، پژوهشگر و دانش آموخته دانشگاه تبریز در این ارتباط در رساله دکتری خود با عنوان« الگوسازی ساختار اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهری با رویکرد آینده پژوهی» به مطالعه موردی کلانشهر تبریز پرداخته که در این زمینه معتقد است: نتایج بررسی ها در سه دهه اخیر بیانگر آنست که افزایش سریع جمعیت و دید اقتصادی به زمین، گسترش بیشتر منطقه کلانشهری تبریز در اراضی غیرمستعد و تخریب اراضی زراعی و باغی را باعث شده است. و گسترش شهر تبریز در دهه های گذشته بر گسترش رو به پیرامون و رشد افقی شهر استوار بوده است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه بر اساس نتایج حاصل از بررسی ها نشانگر این است که 45 درصد از توسعه شهری در تبریز در فاصله زمانی 1363 تا 1390 به صورت توسعه پراکنده افقی بوده است، می افزاید:  توسعه و گستر شهرها به پیرامون نه تنها مشکلات زیست محیطی را برای محدوده شهر و منطقه شهری به بار می آورد، بلکه باعث بروز مشکلات اقتصادی در احداث زیرساختهای شهری و همچنین عدم توجه به بهسازی و نوسازی بافتهای موجود و نتیجتاً توسعه ناهمگون شهری می گردد. بنابراین توجه به رشد و توسعه درونزای شهری و استفاده از بافتهای ناکارآمد موجود برای توسعه آتی شهر می تواند تا حدودی مشکلات گسترش به پیرامون را کاسته و انتظام فضایی شهری را از طریق بهسازی و توسعه مجدد بافتهای شهری به بار آورد.

* در به در به دنبال توسعه پایدار فضای سبز

به گفته وی، همچنین بررسی ها بیانگر آنست که از سال 1382 تا 1390 از 2269.9 هکتار زیربنای پروانه های صادره، 22.6 درصد را منطقه 2 و 17.8 درصد را منطقه 5 به خود اختصاص داده اند. یعنی درواقع 40.4 درصد از گسترش شهری در این 9 سال مربوط به منطقه شرقی، جنوب شرقی و شمال شرقی شهر است که نشانگر تداوم گسترش شهری به پیرامون شهر است و از طرفی، مناطق پر کلانشهر تبریز، که شامل مناطقی است که بخش اعظم آن به زیرساخت و ساز رفته و از تراکم جمعیتی بالایی برخوردار هستند. این محدوده، مناطق 1،2،3،4،5 و 6 را در برمی گیرد که عمدتاً مسکونی بوده و از لحاظ برخورداری از خدمات شهری وضعیت نامناسبی داشته و کمبود سرانه ای معادل 9.23 مترمربع در این مناطق به چشم می خورند.

این پژوهشگر رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری اضافه می کند: بیشترین کمبود خدماتی در این مناطق، مربوط به فضای سبز است. در این مناطق حدود 1265 هکتار زمین برای جبران کمبود خدمات شهری مورد نیاز می باشد. روند برخورد با فضاهای سبز طی سالهای اخیر برخورد تخریبی و تغییر کاربری اراضی از باغات و فضاهای سبز به سایر کاربریها بوده است. و اکثریت این تخریب و تغییر کاربری ها توسط مدیریت شهری و در قالب طرحهای توسعه شهری و بالاخص کمیسیون ماده 5 شده است.

* تبریزی ها، چشم انتظار احیای کوچه باغ های محلات خویش

تیموری یادآور می شود: در حال حاضر بر اساس آمار سازمان پارکها و فضای سبز تبریز، سرانه کلی فضای سبز شهری در کلانشهر تبریز 8.9 متر مربع است، که با احتساب فضاهای سبز خارج محدوده، 15.75 متر مربع می باشد. همچنین سرانه معیار بر اساس طرح جامع تبریز و مصوب شوای عالی معماری و شهرسازی 9 متر مربع می باشد. بنابراین با این وجود سرانه معیار در شهر تبریز محقق شده است ولی به دلیل توسعه پیرامونی و خارج از محدوده شهر فضاهای سبز، عملا اکثریت شهروندان به ویژه بافت پر شهری  به این فضاها دسترسی ندارند، لذا کارآیی اکولوژیکی و اجتماعی فضاهای سبز در سطح پایین می باشد.

محمدصادق پورمهدی، معاون عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی نیز در این زمینه با تاکید براینکه باید به توسعه متوازن فضای سبز در شهرها توجه کرد و طوری نباشد که بخشی از شهر فضای سبز داشته باشد و بخش دیگر آن خالی و خشک به نظر رسد، بر این باور است: روزگاری به تبریز باغ‌شهر می‌گفتند، ولی امروزه اکثر باغات از بین رفته است ضمن آنکه در اطراف تبریز و شهرهای دیگر استان باغات زیادی احداث شده است که این امر هم یکی از عوامل کمبود آب است.

* احیای کوچه‌باغ‌های محلات شهر اولین ها چرا و چگونه

شهرام دبیری، رئیس شورای شهر تبریز نیز با اشاره به وضعیت فعلی فضای سبز تبریز بر این باور است: تحولی چشمگیر در زمینه فضای سبز تبریز رخ داده و خوشبختانه این رویکرد با رضایتمندی شهروندان نیز همراه شده است.

او در ادامه می افزاید: امسال از لحاظ طراحی های فضای سبز و گل آرایی شاهد نمونه هایی جدید در سطح تبریز هستیم که نشان از تحول و برگی جدید در دفتر فضای سبز شهرمان است.

* کمبود سرانه سبز در باغ شهر ایران؛ چه باید کرد؟

محمدحسین حسن زاده ، مدیرعامل سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری تبریز، نیز در این ارتباط با تاکید بر اینکه شعار این سازمان در سال جاری زیباسازی و فضای سبز برای تامین نیازهای آیندگان است می گوید: متاسفانه در دهه‌های اخیر مدیریت فضای سبز شهر تبریز، بر اساس سلایق و تجربیات پیش رفته است؛ این سلایق هر چند در پاره‌ای اوقات، ارزشمند نیز بوده اما بر اساس یک برنامه‌ریزی مدون، پیش نرفته است.

وی اضافه می کند: با نظارت، کنترل و حفظ اصولی درختان و فضای سبز شهری و با استفاده از نیروهای مجرب در حفظ و نگهداری فضای سبز، در تلاشیم گامی در جهت توسعه فضای سبز و تغییر منظر شهری برداریم.

محمد ابراهیم رمضانی، معاون برنامه ریزی و توسعه شهردار تبریز هم با تاکید بر اینکه رابطه تنگاتنگ مردم با فضای سبز به عنوان بخشی از کالبد و بافت شهرها است، می افزاید: با آموزش روش های حفظ و نگهداری فضای سبز شهری به شهروندان و فرهنگ سازی، می توان در ارتقای محیط شهری اقدامات قابل توجهی انجام داد.

* زندگی در محدوده خط قرمزها

جالب تر آنکه فضای سبز به عنوان جزیی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری دارای ضرورت است و نمی تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد؛ از این رو، فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر (ساختمان‎ها، خیابان ها و جاده ها) و نیازهای جامعه (از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی) و با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آتی آن توسعه یابد، و نیز در دسترس تمامی شهروندان قرار گیرد تا بتواند به عنوان فضای سبزی فعال، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد.

در راستای توسعه بهنیه فضای سبز در سطح کلانشهرها، توجه به آینده و برنامه ریزی بر پایه وضع موجود و تداوم آن در زمان های آینده امری مهم می نماید. در کل موضوع آینده و شناخت بلندمدت آن در انواع برنامه ریزی های شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است. از جمله الزامات و مقدمات توسعه، دوام  و حضور آن در جهان آینده است.

 آنچه در این زمینه اهمیت دارد اینکه، هنوز سوالات بی شماری در این خصوص مطرح است و اینکه کارشناسان و مسئولان و در این میان دستگاه های متولی چه نسخه ای را برای توسعه متوازن فضای سبز شهر اولین ها و در راس آنها احیای باغ شهر ایران پیچیدند؟ که به یقیین می توان آن را در قاب آینده شهر تبریز مشاهده کرد.