جای خالی هنرهای سنتی در آذین‌بندی تکایا و حسینیه‌ها

به گزارش بزنیم بیرون ، در حالی که در بیشتر تکایا و حسینیه‌های ایران، جای خالی هنرهای سنتی به‌شدت احساس می‌شود، همچنان استفاده از این هنرهای اصیل در معدود حسینیه‌ها و تکایا دلگرم‌کننده است. حسینیه ۲۰۰ ساله «سادات اخوی» در تهران بهترین نمونه برای استفاده از هنرهای سنتی و پارچه‌های قلمکار در مراسم مذهبی است. پارچه‌هایی که برخی از آن‌ها به‌دلیل قدمت زیادشان، حتی پوسیده شده‌اند؛ اما چرا هنرهای اصیل و سنتی جایگاه خود را در مراسم مذهبی از دست داده‌اند؟

لاله سادات لاریجانی - کارشناس حوزه صنایع دستی درباره جایگاه هنرهای سنتی در آذین‌بندی تکایا، اظهار کرد: در گذشته، چاپ‌های قلمکار مورد مصرف روزمره مردم بود، اما متاسفانه در حال حاضر به دلایل مختلف از جمله این‌که تولید آن‌ها شامل طی روندی دشواری است، این‌گونه آثار تولید نمی‌شوند. حتی در استان اصفهان نیز کسی چاپ قلمکار را به شیوه سنتی و با رنگ‌های گیاهی انجام نمی‌دهد.

او در پاسخ به این‌که آیا راهکاری برای احیای این هنر صنعت در تکایا و مکان‌های مذهبی وجود دارد؟ گفت: پیش از این، عَلَم‌ها با پارچه‌های دستبافت از جمله ترمه و شال که ارزش زیادی داشتند و مردم آن‌ها را نذر می‌کردند، تزیین می‌شدند. قیمت این پارچه‌ها بسیار زیاد بود، اما متاسفانه امروزه پارچه‌ها و سوزن‌دوزی‌های ماشینی یک‌شکل جای آن‌ها را گرفته است.

وی ادامه داد: یکی از راهکارهای احیای این هنرها، آن است که طبق آیین مذهبی، وقتی می‌خواهیم نذری را ادا کنیم، آن را به بهترین شکل انجام دهیم و اگر کسی می‌خواهد ترمه‌ای را به‌عنوان نذر به حسینیه یا تکیه‌ای دهد، مطمئن باشد که از نذر او به درستی استفاده می‌شود و با چیز دیگری عوض نمی‌شود. وقتی فردی متوجه شود، یک پارچه با کیفیت نازل را جایگزین نذر او کرده‌اند، یا پارچه ارزشمند اهداشده را ‌می‌فروشند و با آن، پلو و خورش درست می‌کنند، قاعدتا چنین کاری را انجام نمی‌دهد.

لاریجانی بیان کرد: می‌توان از طریق آموزه‌ها و مسائل مذهبی به تولید و حفظ هنرهای سنتی کمک کرد. اگر برای هنرهای سنتی ارزش بیشتری قائل باشیم، قاعدتا بیشتر تولید خواهد شد. اگر هر چیزی که نذر می‌کنیم، اصالت داشته باشد و از طرفی، تکایا و حسینیه‌ها برای نذرها ارزش قائل باشند، قطعا هنرهای سنتی هم جایگاه خود را در مراسم مذهبی به‌دست می‌آورد.

این مدرس دانشگاه درباره پرکاربردترین رشته‌ صنایع دستی که در گذشته استفاده می‌شد، گفت: فکر می‌کنم کُتل‌ها و علم‌هایی که در مراسم مذهبی استفاده می‌شدند و حجم‌ها و حیوان‌هایی که عَلَم‌ها را با آن‌ها آذین می‌کردند، یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی استفاده‌شده در مراسم مذهبی بوده باشند. همچنین از پارچه‌های دستبافت برای تزیین عَلَم‌ها استفاده می‌شد.   

او اظهار کرد: نخل‌هایی که می‌گردانند، از جمله هنرهای ارزشمند است که آن‌ها را با پارچه‌های دستبافت آذین می‌کنند؛ اما نمی‌دانم همچنان از همان پارچه‌ها برای نخل‌گردانی استفاده می‌شود یا خیر. در حال حاضر نوعی یکسان‌سازی در مراسم مذهبی به چشم می‌خورد که این موضوع به حفظ هنرهای سنتی کمک نمی‌کند. اگر قرار باشد در مراسم عزاداری، نخل‌های قدیمی را با پارچه‌های مشکی دور دوز طلایی آذین کنند، اثری از هنرهای سنتی در مراسم مذهبی باقی نمی‌ماند. می‌توان برای نمونه به پارچه‌ای که برای پوشش خانه خدا استفاده می‌شود، اشاره کرد که همیشه از بهترین‌ها برای آن استفاده می‌کنند. 

لاریجانی با بیان این‌که برای حفظ هنرهای سنتی می‌توانند از زنانی که با هنرهای سنتی آشنا هستند، خواهش کنند که این کار را ادامه دهند، ادامه داد: زمانی برای آذین‌بندی حسینیه‌ها و تکایا از پارچه‌های قلمکاری که اشعار کلیم کاشانی روی آن‌ها بود، استفاده می‌کردند، البته در زمان قاجار، از نقش‌های انسانی یا حیوانی هم روی پارچه‌ها استفاده می‌کردند.

این کارشناس حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی اضافه کرد: من و همکارانم در کارگاه‌مان، پرده‌هایی را خطاطی کرده‌ایم که به تِم عاشورا نزدیک بود. می‌توان اِلمان‌های سنتی را با روش‌های راحت‌تری روی پارچه پیاده کرد تا هویت مذهبی داشته باشند.