خانه کُرد، بنای تاریخی کردستان در مرکز سنندج + تصاویر

مجموعه عمارت حدود 4 هزار متر مربع عرصه و اعیانی دارد و علاوه بر سر در و دالان ورودی و اتاق تقسیم آب دارای چهار حیاط است که شامل حیاط بیرونی، حیاط اندرونی، مستخدمین و حیاط مطبخ است.

 

حیاط بیرونی(اصلی):

دارای پلانی مستطیل شکل و یک ایوان است که یادآور معماری سبک اصفهانی است در داخل حیاط آب نمای بزرگی در مقابل تالار اصلی قرار گرفته و در کنار آن باغچه بزرگی وجود دارد که به چهار بخش تقسیم شده است.

 

در ضلع شمالی این حیاط تالار اصلی با ایوان ستون‌دار چوبی و سر ستون‌های مقرنس کاری شده، قرار دارد، تالار اصلی به فرم چهار طاقی است و گنبدی آن را مسقف کرده است.

 

در ضلع جنوبی فضای گنبدخانه اروسی پرکاری با طرح هندسی و گره چینی تعبیه شده که در نوع خود در منطقه غرب کشور کم نظیر است، در پشت گنبد خانه فضای طنبی به شکل مستطیل قرار دارد که با طاق و تویزه مسقف شده است.

 

در طرفین فضای تالار اصلی، دو راهرو با سردرهای تو در تو در دو اشکوبه ایجاد شده است بخش شرقی آن قدیمی و همزمان با تلار ساخته شده ولی بخش غربی جدیدتر و بر اساس نقل قول‌ها و اسناد موجود، دچار حریق شده و در سال‌های اوایل حکومت پهلوی تقریباً همانند فضاهای بخش شرقی و با اندکی تفاوت بازسازی شده است.

 

پوشش و سقف فضاهای ضلع شرقی تالار اصلی در قسمت‌های راهرو و اتاق‌های طبقه همکف به روش تیرپوش و فضاهای فوقانی به صورت طاق تویزه است.

 

وضعیت تالار اصلی نشانگر معماری دوره صفوی است و به ویژه در سال 1381 هنگام مرمت، دو قطعه مشبک گره چینی در تالار اصلی کشف شد که سبک آنها با آثار گره چینی اروسی اصلی تالار و با نمونه‌های دوره صفوی قابل مقایسه است.

 

معماری بخش ضلع غربی حیاط اصلی که احتمالاً در زمان میرزا رضای وزیر میرزا علی نقی آصف به مجموعه الحاق شده و با سایر بخش‌ها به ویژه تالار اصلی ضلع شرقی تفاوت دارد.

 

فضای مذکور دارای یک ایوان سراسری با ستون‌های چهار ضلعی اس در پشت این ایوان سراسری، یک تالار با اروسی بسیار و طرح اسلیمی وجود دارد که بر روی یکی از لنگه‌های آن تاریخ 1323 نوشته شده است، سقف این بخش با طاق و تویزه و تزئینات گچ بری با طرح پرنده و سقف ایوان آن مسطح و قاب بندی شده است.

 

در طرفین بخش، دو راهرو قرار دارد که بالای آنها اتاق‌هایی با استفاده از اروسی‌هایی است که این فضاها در معماری مسکونی به گوشواره معروف است، در کنار راهروهای جنبی دو اتاق وجود دارد که یکی از آنها متصل به حمام است و دیگری متصل به حیاط اندرونی است.

 

حیاط مستخدمین:

در ضلع جنوبی مجموعه عمارت در کنار دالان ورودی، حیاطی با فضاهایی در پیرامون آن وجود داشته که متاسفانه در سه چهار دهه اخیر تخریب شده است. ظاهرا بخشی از آن به عنوان زورخانه استفاده می‌شده، در بررسی ساخت و سازهای جدید که در این بخش انجام شد بقایای حوض آب و معماری به دست آمد و بر اساس نقل‌ قول‌ها محل ساختمانی جدا از عمارت آصف بود.

 

این عمارت مربوط به خانواده اردلان و به نام منزل علی خان سرهنگ معروف بوده است که در سال 1320 هجری قمری به حیاط بیرونی مجموعه عمارت آصف الحاق شد و به صورت میان دروازه، اتاق نگهبانی، دربانی و حیاط بیرونی تبدیل شده است.

 

این بخش در خیابان کشی‌های سال 1312 تا 1316 تخریب شده و به عنوان حیاط مستخدمین عملکرد داشته است.

 

حیاط مطبخ:

در کنار حیاط مستخدمین در گوشه ضلع جنوبی عمارت، حیاط کوچک‌تری قرار دارد که به " حیاط مطبخ" معروف است،این حیاط مستطیل شکل و دارای آب نمایی سنگی است، فضای مطبخ(آشپزخانه) به طاق و تویزه مسقف شده است.

 

معماری این فضا نشانه‌هایی از همزمانی با تالار اصلی شمالی مجموعه که مربوط به دوره صفوی است، را دارد.

 

حیاط اندرونی:

در ضلع شمالی عمارت حیاط اندرونی واقع شده که در اوایل دوره پهلوی و بر اساس معماری بومی منطقه که ایوان ستون‌دار مشخصه آن است در سه طبقه ایجاد شده است، فضاها در سه طبقه که شامل زیرزمین و ایوانی با شش ستون چوبی و تزئینات گچ‌بری و سرستون‌هایی به شیوه کورنتی ساخته شده است و یک ایوان سنتی‌دار کوچک‌تر در دو طبقه با راه پله‌ای مقابل ایوان اصلی قرار داده شده است، این بخش در سال 1316 توسط استادکاران بومی و چند استادکار همدانی ساخته شده است.

 

سردر، هشتی و دالان ورودی مجموعه عمارت، سر در ورودی که به فرم نیم هشتی در سال 1312 تا 1313 هجری شمسی ساخته شده است.

 

ظاهراً تا پیش از احداث این سر در و حتی قبل از خرید ساختمان از سوی خانواده میرزا رضای وزیر مدخل ورودی از موضع دیگری بوده است البته بقایای سر در قدیمی در کوچه یمین لشگر در کنار مغازه کتاب فروشی غریقی وجود دارد به نظر می‌رسد که سر در قدیمی در کوچه‌ای تنگ در ضلع شرقی قرار داشته است و از این رو آن را کوچه باریکه می‌خواندند.

 

با احداث خیابان و همچنین الحاق منزل قدیمی که در جای حیاط مستخدمین قرار داشته، سر در قدیمی تخریب و سر در کنونی به جای آن با سبک و سیاق کنونی ساخته شده است.

 

سردر دارای پلان نیم هشتی و متاثر از بناهای مشیر دیوان و عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام است، این سر در با نمای آجرکاری زیبا توسط استاد عباس زمانی کردستانی و با همکاری استاد عسکر موسوی کردستانی ساخته و تزئین شده است.

 

حمام:

یکی از ویژگی‌های بارز این عمارت، وجود حمامی بسیار زیباست که در جنوب غربی مجموعه قرار گرفته است،حمام دارای بخش‌های سر در، راهرو، حمام سرد، حمام گرم، خزینه، تون، منبع آب اضافی و سرویس بهداشتی و خلوتی است.

 

از ویژگی‌های بارز حمام، وجود ستون‌های سنگی حجاری شده که به صورت طنابی شکل در بدنه و مقرنس در سر ستون‌ها تزئین شده است، همچنین تزئینات پرکار آهک بری در تمام بخش‌های حمام از ویژگی‌های بارز آن است.

 

طرح‌های متنوع گل و بوته و به ویژه هندسی از تزئینات آهک بری حمام است که به طور کامل مرمت شده است.