سمنـان شهری در باغ
به گزارش بزنيم بيرون ،
قومس خوره‌اي است فراخ و دلگشا با ميوه خوب. هشتاد در هفتاد فرسنگ، بيش‌تر آن کوهستان است. شهرها اندک و کم‌جمعيت ولي چهارپا بسيار دارد. خراجشان سنگين و هوايشان معتدل است. آبادي‌ها خوب، دژها استوار، مردم نيکخواه، دانش‌دوست و در هنر ماهرند. قصبه آن دامغان و شهرهايش سمنان، بسطام، زغنه، بيار و مغون. مردم قومس، منديل‌هاي سفيد دارند که از پنبه مي‌سازند... احسن‌التقاسيم في معرفه‌الاقاليم/قرن چهارم هجري / صفحات ۵۱۹، ۵۲۱ و ۵۴۳
گام به گام تا جهاني‌شدن سمنان؛
بيش از يکسال قبل، شوراي اسلامي شهر و شهرداري سمنان، با همراهي سازمان‌هاي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و جهاد کشاورزي، نخستين جشنواره «سمنان؛ شهري در باغ» را با محوريت توليد و عرضه محصول انار و با هدف توجه دادن به ظرفيت‌هاي هويتي و بالقوه شهر به منظور بازتعريف نظامات مردم‌نهادي همچون نظام کهن تقسيم آب و نيز موضوع مهم توليد در شهر بر اساس ظرفيت‌ها و سرمايه‌هاي طبيعي و فرهنگي طرح‌ريزي و برگزار کردند. با بهره‌گيري از بازخوردهاي حاصل از اين رويداد، طرح موضوع ثبت جهاني سمنان با عنوان «شهري در باغ» به طور مشخص از سوي سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان مطرح و با حمايت و هدايت شوراي راهبردي، اين موضوع به ايجاد دبيرخانه‌اي به منظور انجام پيگيري‌هاي لازم منجر شد. نشست‌هاي سازمان‌يافته اين دبيرخانه به طور مستمر و با حضور نمايندگاني از شوراي اسلامي شهر و شهرداري سمنان، سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان سمنان، اداره اوقاف و امور خيريه شهرستان سمنان، سازمان جهاد کشاورزي شهرستان سمنان و سازمان‌هاي مردم‌نهادي همچون آب‌بران رودخانه سمنان، انجمن دوستداران ميراث فرهنگي سمنان و ديگر افراد صاحب‌نظر برگزار مي‌شود. اين اقدامات، مقدمه‌اي براي پررنگ کردن تأثير ساختارهاي هويتي شهر تاريخي سمنان در ارتقاي کيفيت و مطلوبيت بهره‌برداري از فضاي شهري امروز خواهد بود. در ادامه براي اطلاع از برنامه‌ريزي‌ها در اين خصوص به سراغ محمودرضا دارايي، مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهر سمنان رفتيم.
روند تخصصي و همه‌جانبه‌نگر جمع‌آوري مستندات
به گفته دارايي در ارتباط با موضوع «سمنان؛ شهري در باغ»، انجام پژوهش‌ها و جمع‌آوري تدريجي مستندات علمي و تاريخي طي يک روند بسيار تخصصي و همه‌جانبه‌نگر ضرورت دارد و سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان کوشيده است از طريق ارتباط با مراکز دانشگاهي و پژوهشي همچون دانشگاه سمنان و جهاد دانشگاهي، سرفصل‌هاي اين موضوع را به تدريج در فضاي دانشگاهي سمنان مطرح کند.
هرچند در سنوات گذشته ثبت معنوي شيوه سنتي تقسيم آب، توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري صورت‌گرفته است اما اين مهم براي تعريف در مقياس جهاني کافي نيست و عزم همه‌جانبه و اراده مصمم شهر را در شناساندن اين ظرفيت‌هاي بالقوه مي‌طلبد. از طرفي از آن‌جا که سند چشم‌انداز توسعه درازمدت شهر سمنان هم‌اکنون در حال تدوين است، لازم است موضوع سمنان از موضع «شهري در باغ» نيز ديده شود.
در هر صورت اين ادعاي سمنان براي جهاني‌شدن بايد چنان وزين باشد که به سادگي قابل حذف يا جابجايي با موضوع ديگري نباشد.
بايد در نظر داشت که در حال حاضر برخي از شهرهاي جهان با طرح ايده‌هايي از جمله «شهر در آسمان» در حال جلب توجهات جهاني هستند که تحقق اين ايده‌ها مستلزم صرف هزينه و دارا بودن تکنولوژي‌هاي مدرن براي تحقق اين اهداف است؛ حال آن که وجود اين ظرفيت و بستر طبيعي-تاريخي در شهر سمنان با درک امکانات و قابليت‌هاي محلي، توجه به طرح اين موضوع را براي تعاملات جهاني بيش از پيش آشکار مي‌کند.
شبکه پياده‌راه‌هاي شهر تاريخي سمنان با محوريت باغ‌راه‌ها
ضرورت ايجاد بسترهاي لازم به منظور ساماندهي شبکه معابر هويت‌مند شهر که با تأکيد بر اولويت حضور انسان و حرکت پياده و دوچرخه است مسئولان سازمان نوسازي و بهسازي بافت قديم سمنان را بر آن داشت تا ضمن تهيه نقشه جامع گردشگري شهر بر اين اساس، ساماندهي برخي از باغ‌راه‌هاي داراي اولويت اقدام را در دستور کار قرار دهند.
هنر مديريت شهري، برجسته‌سازي لايه هويتي و ذاتي شهر است که نقش مهم آن بر اثر روزمرگي‌ها و جايگزيني برخي شريان‌هاي اعتباري، رنگ باخته و به حاشيه رانده شده است. سياست صحيح در اين ميان آن است که اقدامات و مداخلات جديد شهري، ساختارهاي هويت‌مند را حاشيه‌نشين نکند و به انزوا نکشاند؛ به عبارت ديگر؛ صفت شهر که نمود عيني مي‌يابد، بايد برآمده از ذات هويت‌مند آن باشد. اين صفتِ عين ذات، شخصيت شهر خواهد شد و اين شخصيت شهر است که مورد احترام يا بي‌حرمتي واقع مي‌شود.
باغ‌راه «دِيور»؛ از استخر کوشمغان تا بقعه امامزاده علمدار(ع)
جريان زندگي و ترافيک پياده و سواره روزمره حاکم بر باغ‌راه‌ها، به صورت نمونه، هدف اقدام سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان قرار گرفت تا با قدري بسترسازي در کف و کنترل سيما، جداره و منظر شهري، کيفيت و مطلوبيت فضا در اين مناطق را ارتقاء دهد. باغ‌راه دِيور که از «بوستان استخر کوشمغان» آغاز مي‌شود و با گذر از مجموعه‌اي از باغات به هم پيوسته، به مرکز محله کديور و بقعه امامزاده زکريا(ع) مي‌رسد و در ادامه از «کهنه‌خيابان» به موضع »شيخ‌ليث» مي‌رسد و به بقعه امامزاده علمدار(ع) در نزديکي ميدان امام خميني(ره) منتهي مي‌شود.
باغ‌راه «ميان‌محله»؛ از استخر زاوغان تا قطب فرهنگي-مذهبي غرب سمنان
دارايي در ارتباط با «ميان‌محله»، ديگر مسير باغ‌راهي پايلوت، اشاره کرد که اين مسير به عنوان يک گذر هويت‌مند طبيعي و تاريخي از «استخر زاوقان» آغاز مي‌شود و به قطب فرهنگي شکل‌گرفته توسط بقاع امامزادگان غرب سمنان مي‌رسد. از ويژگي‌هاي اين مسير وجود بناي باقي‌مانده از مسجد جامع زاوغان، آب‌انبارهاي ميان راه و يخچال سنتي در طول مسير است که در تلفيق با چشم‌اندازهاي بي‌بديل، سيماي منحصربفردي را در برخي زواياي ديد براي بازديدکنندگان به ارمغان مي‌آورد.
ساماندهي مسير نهر «کُندِنِ»؛ از استخر کديور تا مسجد صاحب‌الامر(عج)
استخر کديور، تنها استخر از استخرهاي شش‌گانه است که داراي حداقل دست‌خوردگي در موضع خروجي آب است. از آن‌جا که طي ساليان گذشته، مواضع تقسيم آب و انهار منشعب از استخر که هريک داراي اسمي به خصوص هستند، دستخوش تغييرات جدي کالبدي شده‌اند و حالت طبيعي خود را از دست داده‌اند، لذا سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان مصمم است اقدامات عاجلي را براي تنها استخري که هنوز قابليت معماري محيط و منظر را داراست، در دستور کار قرار دهد. اين اقدامات به ويژه در مسير نهر «کُندِنِ» که از استخر کديور تا مسجد صاحب‌الامر(عج) امتداد يافته است، صورت خواهد گرفت.
احياء مسير نهر «انجيلا»، از استخر شاهجوي تا منطقه موسوم به «عمرقدم»
سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان همچنين درنظر دارد در سال آينده، مسيرهاي هويت‌مند ديگري را نيز ساماندهي کند که مسير مبتني بر «نهر انجيلا»، مربوط به استخر شاهجوي که تا منطقه موسوم به «عمرقدم» امتداد مي‌يابد از آن جمله است.
در اين راستا بهره‌مندي از ياري بدنه علمي و دانشگاهي به ويژه متخصصان حوزه محيط‌زيست، بوم‌گردي و گردشگري براي انجام هرچه بهتر کار راهگشاست. نقش موثر و همکاري صميمانه سازمان جهاد کشاورزي در اين خصوص غيرقابل انکار است و تعامل بين‌دستگاهي به‌وجود آمده در اين حوزه، شايسته تقدير است.
وقف‌نامه‌ها؛ پيوست‌هاي تاريخي و فرهنگي ارزشمند
نقش مهم سازمان اوقاف و امور خيريه در تبيين پيوست‌هاي معنوي و فرهنگي موضوع «سمنان؛ شهري در باغ» بسيار حائز اهميت است. بخش قابل توجهي از آب رودخانه سمنان توسط مالکان آن با نيات خير و براي صرف در امور عام‌المنفعه وقف شده است و تبيين انگيزه و اعتقادات زمينه‌ساز اين عمل، پيوست معنوي و فرهنگي بسيار مهمي است؛ از سوي ديگر بازخواني اسناد معتبر مربوط به اين وقف‌ها، در کنار لايه‌هاي علمي توليدشده، به لحاظ تاريخي، پشتيبان مهمي براي تدقيق بسياري از داده‌هاي مربوط به نظام تقسيم آب است؛ به ديگر سخن؛ وقف‌نامه‌ها فارغ از اعتبار معنوي، واجد اطلاعاتي تاريخي هستند که اين اطلاعات براي مديريت شهري بسيار حائز اهميت است. در کنار اسنادي از همين دست که بيش از ۷۰۰ سال از عمر آن‌ها مي‌گذرد، تاريخ‌نگاري‌هاي صورت‌گرفته در خصوص سمنان نيز اهميت بسيار دارد. از آن جمله مي‌توان به توصيفات تاريخي-جغرافيايي محمد‌بن‌احمد شمس‌الدين مقدسي، در کتاب «احسن‌التقاسيم في معرفه‌الاقاليم» در قرن چهارم هجري اشاره کرد که سطرهايي از اين کتاب در ابتداي همين متن آمده است. بر اساس اين کتاب، از حدود يکهزار سال قبل، نظام تأمين و مديريت تخصيص آب به شيوه استخري در شهر سمنان وجود داشته است و اين عقبه تاريخي پيش‌زمينه مهمي براي ثبت جهاني «سمنان؛ شهري در باغ» خواهد بود.
مشارکت سازمان‌هاي بين‌المللي
بنا به گفته‌هاي مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان، نمايندگان برخي از سازمان‌هاي بين‌المللي نيز علاقه‌مند به حمايت از موضوع ثبت جهاني نظام مردم‌نهاد تقسيم آب بوده‌اند و در خلال بازديدهاي بعمل‌آمده پيشنهاداتي نيز در همين راستا ارائه کرده‌اند. بازديد استر کوئيش لاروش، رئيس دفتر منطقه‌اي يونسکو در ايران و الساندرو آماديو، رئيس سازمان يونيدو در ايران، طي ماه‌هاي گذشته در همين راستا صورت گرفته است. بر اين اساس توليد فيلم مستند علمي-تاريخي شيوه تقسيم آب در سمنان در سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان و ذيل دبيرخانه مربوطه در دستور کار قرار دارد.
وحدت شهر در عين کثرت محله‌ها
از ديگر اقدامات در دست انجام، تدوين کتاب جغرافياي کالبدي فرهنگي شهر سمنان با همکاري سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان است و بر اين اساس، تهيه نقشه پايه گردشگري شهر سمنان نيز در حال انجام است. نقشه پايه، نقشه‌اي است که اطلاعات محتوايي و موضوعي آن، به صورت لايه‌لايه روي‌هم‌گذاري شده است. يکي از لايه‌هاي مهم، اثرگذار و هويتي شهر سمنان، شبکه معابر و آبراه‌هاي مرتبط با نظام تقسيم آب است. حوزه و پهنه آبريز هر استخر در شهر تاريخي سمنان، محدوده هر محله را در مقياس کلان و جزءمحله‌ها را در درون خود تعريف کرده است .
و اين امر به طور ميداني قابل درک و مشاهده است و بر اين اساس شالوده و بستر شکل‌گيري محله‌ها بر همين نظام استوار است؛ به عبارتي حوزه آبريز هر استخر مرز ناپيداي هر محله را تعيين مي‌کند و وحدت شهر تاريخي سمنان را در عين کثرت محله‌ها رقم مي‌زند.
يکي از قديمي‌ترين تصاوير هوايي گرفته شده از سمنان که مربوط به سال ۱۳۳۵ است؛ به عنوان مستندي تاريخي به خوبي احاطه باغ بر شهر و حضور آن را در شهر نشان مي‌دهد و مرور تاريخ تصويري سمنان، ادعاي «سمنان؛ شهري در باغ» را باورپذير مي‌سازد. به نظر مي‌رسد، حضور شهر در بستر باغ است که زندگي را در اين شهر همجوار کوير ممکن ساخته است. اين احترام شايسته‌اي است که مردم هوشمند سمنان در طول تاريخ به قواعد طبيعت گذاشتند و طبيعت نيز آن‌چه را که داشت، به مردم ارزاني کرد و مردم از اين طريق، شهري قابل سکونت، پايدار و آباد را برساختند که فرهنگ قناعت، خودکفايي، توليد و سلامت از ويژگي‌هاي آن بود.
با توجه به ابلاغ طرح جامع شهر، تحليل و مديريت همزمان لايه‌هاي اطلاعات، مديريت شهري را کارآمد و به آن کمک مي‌کند تا با نگاه عميق، خواسته‌هاي شهر را در حين تدوين نقشه تفصيلي شهر مطالبه کند. به عبارتي؛ لازم است توجه به حضور و بروز اين لايه‌ها به عنوان يک سرفصل مهم، از مشاور منتخب تهيه طرح تفصيلي شهر سمنان درخواست شود.
چشم‌انداز ۱۴۲۰ سمنان مي‌تواند بار ديگر «شهري در باغ» باشد
سمنان با بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي طبيعي و ذاتي خود مي‌تواند تا سال ۱۴۲۰، بار ديگر شهري در باغ باشد؛ اين امر مستلزم مديريت تمام و کمال منابع آبي و اصلاح روش‌هاي بهره‌برداري از اين منابع است. اهميت اين موضوع به ويژه زماني بيش‌تر خواهد بود که بدانيم شهر سمنان، در حاشيه کوير و در معرض ريزگردها، افزايش درجه حرارت و آلودگي هوا قرار دارد. لازم است با بسترهاي موجود براي بازتعريف «سمنان؛ شهري در باغ»، در افق چشم‌انداز ۱۴۲۰، اقليمي قابل سکونت، با بهره‌مندي از تمامي مواهب طبيعي طرح‌ريزي شود. با وجود خاک حاصلخيز و جريان ثقلي آب در اين شهر، نياز به مديريت منابع و اصلاح الگوي مصرف احساس مي‌شود. ما از اين طريق مي‌توانيم نسبت به چشم‌اندازسازي براي سمنان اقدام کنيم. چشم‌اندازسازي براي سمنان بي‌ترديد نبايد حاصل تقليد از اقدامات شهرهاي بزرگ باشد؛ بلکه بايد بر اساس مولفه‌هاي درون‌زا صورت بگيرد.
بلوغ سمنان از رشد کالبدي آن مهم‌تر است
مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهر سمنان، با اشاره به اين که در حال حاضر، بلوغ سمنان و درک جايگاه آن در جهان، از رشد کالبدي آن مهم‌تر است تأکيد کرد که برنامه‌ريزي و اجراي طرح‌ها بر اساس ظرفيت‌هاي بومي سمنان، پايدار خواهد بود. دارايي با تصريح بر زنده بودن شهر در مقام مثال، ضرورت اداي حق شهر سمنان را يادآور شد و سخنان خود را با اين دوبيتي خطاب به شهروندان سمنان به پايان برد:
اي نسخـــه نامـه‌ي الهــي که تويـــــي
وي آينــه‌ي جمـــال شاهــي که تويــي
بيرون ز تو نيست آن‌چه در عالم هست
از خود بطلب هرآن‌چه خواهي که تويي
دوست داری یه مقاله بنویسی
اگه فکر می‌کنی حرفی برای گفتن داری، می‌تونی یه مقاله کاربردی یا جذاب برای سایت بنویسی.