سهم خانوارهای ایرانی از کتاب چقدر است؟

به گزارش بزنیم بیرون ، در جدید‌ترین آماری که مرکز آمار کشور از هزینه‌های تفریحی و امور فرهنگی ۳۱ استان کشور منتشر کرده؛ سرانه فرهنگی خانواده‌ها در سطح نازلی - کاهش از ۳.۴ درصد در سال 83 به ۲.۵ درصد در سالجاری - قرار دارد. بنابر این گزارش؛ خراسان جنوبی با سرانه ماهانه حدود ۸۰ هزار تومانی برای یک خانواده 3 نفره خوش اقبال‌ترین استان کشور در استفاده از تفریح و محصولات فرهنگی است؛ در مقابل هرمزگان با سرانه ماهانه ۱۱هزار تومانی برای همین تعداد نفر؛ کم‌بضاعت‌ترین استان است. این مبالغ برای خانواده‌های کارگری ناچیز‌تر هم می‌شود؛ به‌عنوان مثال بضاعت یک خانواده 3 نفره کارگری در خراسان شمالی برای هزینه کردن جهت امور فرهنگی و تفریحی، ماهانه ۱۲هزار تومان و در استان هرمزگان ۲هزار تومان برای هر نفر اعلام شده است.

براساس این گزارش؛ هزینه ماهانه افراد برای کلیه‌ی امور فرهنگی شامل موسیقی، تئا‌تر، سینما، هنرهای تجسمی، نشر و کتاب در خانواده‌های کارگری کشور دامنه‌ای بین ۱۲ تا ۲ هزار تومان دارد. حال باید دید با چنین سرانه‌ی پایینی که سهم خانوارهای ایرانی برای هزینه کردن در امور فرهنگی می‌شود، کتاب به‌عنوان یک کالای فرهنگی که نقش اول را در رشد و توسعه هر فرهنگ و تمدنی بازی می‌کند؛ چه جایگاهی خواهد داشت؟

در تهران، شهری که مرکز آموزش کشور است و بیشترین تعداد دانشجو را دارد، 45 درصد از درآمدهای خانوارها صرف مسکن می‌شود. 12 درصد هزینه‌ها به درمان اختصاص پیدا می‌کند، 14 درصد هزینه‌ها نیز حمل و نقل مربوط می‌شود. پوشاک، خوراک و لوازم منزل نیز به ترتیب 6، 26 و6 درصد است. در این میان تنها 4 درصد از درآمد خانوارها به مجموع آموزش، فرهنگ و تفریح اختصاص می‌یابد. از این 4 درصد نیز تنها حدود 5 درصد هزینه‌ها به کتاب تعلق می‌گیرد که این یعنی هیچ.

شاید بتوان افت قابل توجه شمارگان کتاب به همراه افزایش قیمت این کالای فرهنگی را از عوامل مهم و تاثیرگذار در عدم اقبال عمومی به کتاب و کتابخوانی و به دنبال آن کاهش میزان مطالعه در جامعه امروزی دانست.

در حدود سال‌های 59-1358 میانگین تیراژ کتاب کشور 12 هزار نسخه بود که این رقم شامل کتاب‌های آموزشی نمی‌شد و تنها تعداد کتاب های عمومی را دربرمی‌گرفت. در سال‌های اخیر معدل تیراژ کتاب 3 هزار نسخه است که بخش عمده این رقم هم به کتاب‌های کمک‌درسی مربوط می‌شود و می‌توان گفت تیراژ واقعی کتاب به 700 نسخه رسیده است. امسال هم متوسط تیراژ نزدیک به 2000تعداد عنوان شده که بازهم کتاب‌های آموزشی و کمک‌درسی با میانگین تیراژ 3900 بیشترین تعداد تیراژ را دارند. کتاب‌های کودک و نوجوان با تیراژ متوسط 3000تایی و داستان و رمان هم با تیراژی نزدیک به عدد 1300 منتشر شده‌اند.

آمار تولید، تیراژ و قیمت کتاب در سال 93

 

ردیف

موضوع

جمع

چاپ اول

تجدید چاپ

تیراژ کل

تیراژ متوسط

قیمت متوسط

1

کلیات

1300

892

408

1521055

1186

138678

2

فلسفه

2739

1370

1369

3972780

1455

114323

3

دین

9686

5782

3906

24231243

2534

111788

4

علوم

6904

4529

2375

9777265

1426

129736

5

زبان

2117

1182

935

3473320

1652

124214

6

علوم

2314

1547

767

2932830

1275

159795

7

علوم عملی

11150

7905

3245

15024915

1355

195829

8

هنر

2240

1368

872

3300820

1484

149929

9

ادبیات

9652

6342

3310

12757523

1332

107859

10

تاریخ و جغرافیا

2981

1903

1078

5109876

1740

134868

11

کمک درسی

5962

1925

4037

23593126

3961

134691

12

کودک

10207

4586

5621

31021343

3058

50226

13

مجموع

67252

39331

27923

136716096

2047

124647

از سوی دیگر قیمت کتاب در طول سال‌های 1357 تا 1392 با رشدی 205 درصدی همراه بوده است، به طوری که در سال 1357 متوسط قیمت کتاب مبلغ 495 ریال بود و این روند با رشدی سالانه در سال 1392 به مبلغ 101.875 ریال رسید. این رقم در سال 93 بازهم افزایش یافته و بهای متوسط هر کتاب از حدود 10.500 تومان به حدود 13هزار تومان رسید و این یعنی قیمت کتاب طی همین یک سال 2500 تومان بیشتر شده است. کتاب کودک و نوجوان با میانگین قیمت 5000تومان و داستان و رمان نیز با قیمت متوسط پشت جلد 10هزار تومان از روند افزایش 20درصدی قیمت مستثنی نبوده‌اند.

چنین رقمی طبیعتا برای طبقه متوسط و خانواده‌های کارگری، می‌تواند رقم قابل ملاحظه‌ای تلقی شود، آن هم زمانی که تمام هزینه‌هایی که یک خانواده‌ی 3نفری می‌تواند خرج امور فرهنگی و تفریحی کند؛ در خوش‌بینانه‌ترین حالت 12هزار تومان اعلام شده است.

با یک حساب سر انگشتی می‌توان دریافت که اگر حداکثر سرانه‌ی فرهنگی 12هزار تومانی را درکنار میانگین قیمت کتاب 10تا 13هزار تومانی قرار دهیم، هر فرد در یک خانواده‌ی سه‌نفره می‌تواند نهایتا یک کتاب در ماه بخرد و این در شرایطی است که شخص مذکور هیچگونه هزینه‌ای را صرف دیگر امور فرهنگی مثل موسیقی، سینما و تئاتر نکند.

شاید گفته شود افراد خانواده می‌توانند با یکدیگر توافق کنند و سهم 12هزارتومانی تمام افراد را هر ماه برای خرید کتاب اختصاص دهند تا بتوانند تعداد کتاب بیشتری بخرند، طبعا سلایق و نیازهای افراد مختلف جامعه در حوزه‌ی کتاب و کتابخوانی متفاوت است و عملا هماهنگ کردن خرید کتاب برای افرادی که احتمالا به حوزه‌های گوناگون رمان، تاریخی، شعر و ... علاقه‌مند هستند کاری بسیار دشوار و سخت است. اصلا مگر می‌توان کتاب‌های موردنیاز و علاقه‌ی کودک، نوجوان، دانشجو یا یک مادر خانه‌دار را یکی درنظر گرفت؟ وقتی در استانی مانند لرستان سرانه فرهنگی و تفریحی کل خانوار تنها 20هزار تومان است، افراد این خانواده چگونه باید اقدام به خرید کتابی در رنج قیمت 10 تا 18هزار تومان کنند؟

جدول زیر وضعیت استان‌های کشور را در امکان هزینه کردن هر فرد برای خرید کتاب نشان می‌دهد.

سرانه تفریحی و امور فرهنگی و خرید کتاب

 
استان هزینه‌‌های تفریح و امور فرهنگی در خانوار (ماهانه) هزینه‌‌های تفریح و امور فرهنگی افراد (ماهانه) هزینه‌‌های تفریح و امور فرهنگی در خانوار کارگری با توجه به میانگین جامعه (ماهانه) هزینه‌‌های تفریح و امور فرهنگی فرد در خانوار کارگری با توجه به میانگین جامعه (ماهانه)

تعدا کتابی که فرد می‌تواند بخرد

(ماهانه)

تعداد کتابی که فرد در خانوار کارگری می‌تواند بخرد

(ماهانه)

آذربایجان شرقی 422922 126246 3000164 62503 1 0
آذربایجان غربی 363391 100108 2591051 53980 1 0
اردبیل 763625 204725 4772989 99437 2 1
اصفهان 638013 195710 3272907 68186 2 0
البرز 345895 103561 2045567 42616 1 0
ایلام 678908 164384 3545649 73868 1 0
بوشهر 534078 136876 3136535 65344 1 0
تهران 653586 201724 2591051 53980 2 0
چهارمحال و بختیاری 565540 161123 3409287 71027 1 0
خراسان جنوبی 795893 218652 4909360 102278 2 1
خراسان رضوی 479011 140062 3682020 76709 1 0
خراسان شمالی 726471 200673 5863958 122166 2 1
خوزستان 479504 118396 2863793 59662 1 0
زنجان 322025 127448 3272907 68186 1 0
سمنان 757774 229628 4772989 99437 2 1
سیستان و بلوچستان 205436 46796 1909195 39775 0 0
فارس 618321 171280 3545649 73868 1 0
قزوین 559002 169909 3136535 65344 1 0
قم 688861 190820 4636618 96596 2 1
کردستان 409104 122120 3000164 62503 1 0
کرمان 673791 188737 4061133 85232 2 1
کرمانشاه 421426 120064 3409278 71027 1 0
کهگیلویه و بویراحمد 705851 168060 3000164 65503 1 0
گلستان 572810 158673 3954762 82391 1 0
گیلان 536017 173468 3272907 68186 1 0
لرستان 216883 63977 2045567 42616 0 0
مازندران 552129 170938 3682020 76709 1 0
مرکزی 494851 144693 3136535 65344 1 0
هرمزگان 111207 28810 1090969 22729 0 0
همدان 494393 148913 3545649 73868 1 0
یزد 652155 189580 4500246 93755 2 1

 

میانگین تعداد کتاب‌هایی که یک فرد ایرانی می‌تواند در یک ماه بخرد نهایتا و اگر در هیچ حوزه‌ی فرهنگی و تفریحی دیگری هزینه نکند به 2 کتاب محدود می‌شود و چنانچه مثلا در طی ماه سینما هم برود عملا امکان تهیه‌ی همین تعداد محدود کتاب را هم نخواهد داشت، به همین دلایل است که معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌گوید با وجود اینکه تعداد عناوین کتاب افزایش یافته میزان سرانه مطالعه افزایش پیدا نکرده است.

برای مقابله با کاهش توان خرید کتاب، در مواجهه با این افزایش قیمت، مثل همیشه کمک‌های دولتی اولین موردی است که به ذهن می‌رسد؛ اما دولت همواره برای کتاب یارانه پرداخت کرده، آنجا هم که قرار بوده یارانه به دست مصرف‌کننده برسد؛ مصرف‌کننده هرگز واقعی نبوده و نحوه‌ی پرداخت یارانه به‌صورت فله‌ای به سازمان‌ها و نهادها و افراد بوده است. درنهایت یارانه‌ها نتیجه مطلوب برای بالا بردن قدرت خرید کتاب و افزایش سرانه مطالعه در کشور را نداشته است، حتی به قشرهای مختلفی که از لحاظ مالی تأمین نیستد، بن کتاب داده شد؛ اما برای قریب به اتفاق آن‌ها به‌ویژه افرادی که در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند یا یارانه‌ای تدارک دیده نشده یا مقدار بن تعلق گرفته، آنقدرها قابل اعتنا نیست. پس باید به دنبال راهکارهای دیگری برای بالا بردن قدرت خرید کتاب در کشور بود تا کتاب و کتابخوانی در ایران از ورشکستگی نجات یابد.

Waves Waves Waves

دوست داری یه مقاله بنویسی

اگه فکر می‌کنی حرفی برای گفتن داری، می‌تونی یه مقاله کاربردی یا جذاب برای سایت بنویسی.