سوغات و صنایع دستی اردبیل در یک نگاه

به گزارش بزنیم بیرون ، استان اردبیل از آن مقاصد پرطرفداری است که به سبب داشتن چشمه های آبگرم و معدنی مسافران زیادی را به سوی خود می کشاند. این استان در منطقه ای کوهستانی قرار گرفته و با زمستان های سرد و تابستان های معتدل از مهمانانش استقبال می کند. شاید نام این استان با عسل خوشمزه سبلان گره خورده باشد اما انتخاب های دیگری نیز برای خرید سوغات در بازار آن به چشم می خورد. مردم این دیار مانند دیگر مناطق ایران دستی در هنر دارند؛ آن ها مواد و وسایل بومی را به کار گرفته اند تا جلوه ای تماشایی بیافرینند و یادگاری خوبی از سفر را نصیب شما سازند. 

پیش از این برایتان از خوشمزه های این استان و طعم های لذیذی گفتیم که می توانید با خودتان به خانه ببرید و حالا وقت آن است که در نقش و نگار و زیبایی دنیای صنایع دستی آن غرق شویم.

۱- گلیم بافی

یکی از مشهورترین صنایع دستی رایج در استان اردبیل، بافت گلیم است. تعداد زیادی از مردم این استان، به بافت و فروش گلیم اشتغال دارند. طرح ها و رنگ های این گلیم ها بسیار متنوع هستند و با توجه به شرایط هر شهر و تقاضای تجار و مشتری ها، در هر شهر استان اردبیل متفاوتند؛ که از همین طریق می توان محل بافت گلیم ها را حدس زد.

طرح هایی که در گلیم اردبیل زیاد به کار می روند، عبارتند از سینی، سماور، عقرب، چلیپا و اژدها (یا طرح اِس اِس). رنگ های مورد استفاده ی گلیم بافان را هم اکثرا رنگ های شاد و سرزنده تشکیل می دهند.

به دلیل ریشه داشتن گلیم در فرهنگ مردم اردبیل و محبوبیت آن میان گردشگران، امروزه محصولاتی از قبیل سجاده، خورجین، کیسه و کیف، زیرانداز و... نیز با گلیم تولید و به متقاضیان فروخته می شود.

۲-جاجیم بافی

جاجیم محصول دیگری است که مردم روستاها و شهرستان های استان اردبیل در سطح گسترده، به بافت آن مشغول هستند. روستاهای خلخال یکی از عمده ترین مراکز تولید کننده ی جاجیم در اردبیل هستند. جاجیم های نقاط مختلف این استان با توجه به نقوش و رنگ های به کار رفته و ضخامت یا ظرافت نخ و پشم به کار رفته، از یکدیگر متمایز می شوند.

نقوشی که بیش از سایرین مورد استفاده ی جاجیم بافان اردبیلی قرار می گیرند، گوشواره، گل، نگین انگشتر، بادامی و... هستند که بر روی کیف، سجاده، زیراندز، پادری، کرسی و پشتی ها می نشینند تا رنگ و رویی زیبا و سنتی به آن ها ببخشند.

هنرمندان زحمتکش اردبیلی، گاهی جاجیم ها را با طرح ساده ی راه راه نیز تولید کرده و به فروش می رسانند. 

۳-قالیبافی

هیچ دیاری در ایران نیست که قالیبافان در آن حضور نداشته باشند و بر تن بی جانِ دار، نقش آفرینی نکنند. این هنر در هر خطه ای از این سرزمین به شیوه ای خاص انجام می شود و با طرح ها و رنگ های متنوعی همراه است. قالیبافی در اردبیل نیز رواج دارد و از سابقه ای دیرینه برخوردار است. وجود قالی کهن اردبیل که قدمت آن به زمان صفویه باز می گردد، گواهی بر این سابقه به شمار می رود. بد نیست بدانید که تعدادی از طرح های قالی اردبیل ثبت جهانی شده اند و از شهرت بسیاری برخوردارند.

۴-تراش شیشه

شیشه های تراش خورده، از زیباترین محصولاتی هستند که می توانید در استان اردبیل ببینید و تهیه کنید. هنرمندان شیشه تراش با استفاده از دستگاهی مخصوص و سنگ های تراش شیشه، انواع و اقسام نقوش بزرگ و کوچک، عمیق و سطحی را بر محصولات شیشه طراحی می کنند. سرعت دستگاه و ضخامت سنگِ تراش، بنا بر طرح مورد نظر متغیر هستند.

شیشه های تراش خورده پس از اتمام کار، صیقل می خورند و به فروش گذاشته می شوند.

۵-بافتنی

بافت های سنتی از جمله فعالیت های مرسوم میان بسیاری از مردم جهان به خصوص زنان سخت کوش اردبیل هستند.

این محصولات بافتنی که عمدتا شال گردن، جوراب، کلاه، بلوز، پاپوش و یا بافت های تزئینی هستند، با میل بافتنی و یا قلاب بافته می شوند. بیشتر محصولات این هنر لباس های گرم هستند و بیشتر در فصل زمستان طرفدار دارند.

۶-پلاس بافی

پلاس ها زیراندازهایی هستند که عموما ظاهری شبیه به گلیم دارند اما با بافتی درشت تر. پلاس بافان دیار اردبیل، در اکثر موارد برای تهیه ی پلاس از نخ پنبه ای بهره می برند. البته گاهی نیز به جای رج های پود، از البسه ی کهنه، نوارهای پارچه ای درست کرده و استفاده می کنند.

اگر متقاضیان، برای مناطق مرطوب سفارش دوخت پلاس بدهند، تولیدکنندگان آن را با پشم می دوزند تا مانع ترشح رطوبت شود. پلاس ها به دلیل مواد به کار رفته در آن ها و زمان کوتاهی که برای دوختشان صرف می شود (حدود ۲روز) قیمت نسبتا پایینی دارند.

۷-چنته بافی

چنته به نوعی کیف دسته دار و سنتی گفته می شود که یکی از صنایع دستی زیبا، اما مغفول استان اردبیل به محسوب می شود. برای تولید چنته از شیوه های بافت گلیم، جاجیم و پلاس استفاده می شود؛ به این صورت که پارچه را می بافند، سپس به طوری که پشت آن داخل کیف بیفتد، تا زده و سه جهتش را می دوزند و ضلع چهارم به عنوان دهانه ی کیف، باز می ماند.

سه ضلع دوخته شده معمولا با قیطان های رنگی یا مهره های تزئینی، آراسته می شوند و سطح کیف عموما با نام ائمه ی اطهار مزین می گردد.

چنته را در برخی مناطق با نام آینه دان نیز می شناسند.

۸-اجاق قراقی

اجاق قراقی نوعی پارچه است که وظیفه ی حفاظت از فرش ها در برابر آسیب و آلودگی را بر عهده دارد و به این علت که در قدیم اکثرا زیر منقل یا در مقابل اجاق انداخته می شد، اجاق قراقی نامیده می شود. این پارچه ی پشمین، یکی از جلوه های هنر بی بدیل استان اردبیل است و با تلاش دستان زحمتکش مردم این استان تهیه می شود. 

هنرمندان معمولا برای بافت اجاق قراقی نقشه ی معینی ندارند و به صورت ذهنی، هنگام بافت، این پارچه ها را طراحی می کنند. شیوه ی بافت این محصول دقیقا مشابه جاجیم است و عموما با طرح و نقشه ی هندسی در بازار عرضه می گردد.

۹-جل اسب

جُل اسب محصولی است که برای حفظ اسب و شتر از سرما استفاده می گردد و در مواردی نقش عرق گیر را نیز برای این حیوانات ایفا می کند. جل به شیوه ی گلیم، قالی، سوزنی و جاجیک بافته می شود و با طرح های گوناگون تزئین می شود.

جل اسب یک تکه و کوچکتر است؛ در حالی که جل شتر بزرگ، مستطیلی شکل، با سوراخی در میان برای قرارگیری کوهان شتر تهیه می شود.

۱۰-خورجین بافی

خورجین یکی از ابزار ضروری زندگی عشایر، به ویژه هنگام کوچ است. خورجین که در دو طرف، فضایی مانند دو کیف یا جیب بزرگ دارد، برای کوچ نشینان حکم صندوقی برای جا به جایی راحت تر وسایلشان را دارد. به همین علت، دوخت آن بیشتر در میان ایلات و عشایر اردبیل رواج دارد.

برخی خورجین را همچون جاجیم و پلاس می بافند که ارزانتر تمام شود؛ اما اگر خورجین برای جهاز دختر و یا هدیه به شخص مهمی باشد، با استفاده از پشم مرغوبی که زنان ایل ریسیده اند، تهیه می گردد.

 

۱۱-مسند بافی

مسندها گونه های کوچک تر گلیم هستند که بر روی دار بافته می شوند و بیشتر در خلخال و نمین رواج دارند. اهالی این دو منطقه از کودکی می آموزند که طرح های خیالی و زیبایی چون قره باغی، نقشه گلدانی، قاپاق و گانگال را با استفاده از رنگ های گیاهی بر تن مسندها نقش بزنند و بخشی از چرخه ی تولید صنایع دستی استان خویش را بر عهده بگیرند.

مسندهای اردبیل شهرت جهانی دارند و در میان گردشگران خارجی، به ویژه اروپایی ها بسیار پرطرفدار هستند. یکی از زیباترین سوغات هایی که می توانید از این استان تهیه کنید، همین مسندهای کوچک و رنگین هستند.

۱۲-نمکدان بافی

نمکدان به کیسه هایی بزرگ و دست بافت می گویند که در آن سنگ های درشت یا سائیده شده ی نمک نگهداری می شود. عشایر اردبیل برای حمل و نقل نمک، پارچه هایی با طرح گلیم و عموما به شکل استوانه ای می دوزند، داخل آن را با پارچه ی متقالی عایق می کنند و رویش را با ورنی بافی یا قالی می آرایند.

بافنده های نمکدان معمولا نقوش مورد نظرشان را از محیط اطراف الهام می گیرند؛ به همین علت بیشتر طرح های این سوغات ارزشمند، گیاهی یا حیوانی است.

۱۳-لباس های محلی

استان های ایران، هر یک البسه ی محلی و سنتی خاص خود را دارند که ریشه در فرهنگ، اقلیم و تاریخ هر منطقه دارد. امروزه که این لباس های خوش دوخت و رنگارنگ، به دست فراموشی سپرده شده اند و بیشتر مردم استفاده از لباس های امروزی را جایگزین فرهنگ کهن خود نموده اند، البسه محلی بیشتر به عنوان بخشی شاخص از صنایع دستی هر خطه شناخته می شوند.

در استان اردبیل نیز گرچه هنوز برخی روستاییان این لباس ها را به طور روزمره استفاده می کنند؛ اما در شهرهای بزرگ، پوشاک محلی صرفا جنبه تجاری داشته و مورد توجه مسافران واقع می شوند.

۱۴- سفالگری

سفالگری از صنایع کهن در سراسر دنیاست که تا پیش از رواج شیشه و شیشه گری، بخش عمده ای از ظروف مورد نیاز بشر را تامین می کرد.

سفال ها را از خاک هایی که چسبندگی بالا دارند و مشهورترین آن ها رُس است، می سازند. روستای انار از توابع استان اردبیل، یکی از مهم ترین مراکز تولید سفال در این خطه به شمار می رود.

کاسه، لیوان، گلدان و کوزه پر استفاده ترین ظروف سفالی هستند و گردشگران این استان نیز به خرید آن ها علاقه ای ویژه نشان می دهند. همین امر ظروف سفالی را به یکی از مشهورترین صنایع دستی اربیل بدل ساخته است.

 

۱۵-سراجی

سراجی به هنر ساخت زین اسب با چرم می گویند. هنرمندانی که در گذشته به این حرفه مشغول بودند، سراج خوانده می شدند. جالب است بدانید که این حرفه تا چند دهه ی پیش از مشاغل مهم استان به شمار می رفتند؛ اما با صنعتی شدن شهر و روستاها و کاهش استفاده از اسب، این صنعت نیز به مرور منسوخ گشت.

۱۶-رودوزی یا سوزن دوزی

رودوزی یا روکاری نام یکی از صنایع دستی ایرانی است و به دوختی اطلاق می گردد که از طریق آن نقوشی روی پارچه های بدون نقش، به وجود می آید. نام دیگر این هنر سوزن دوزی است و در هر جای کشور با توجه به آداب و سنن مرسوم، شکلی خاص به خود می گیرد. مردم اردبیل نیز به این هنر مشغولند و با استفاده از آن آثاری تماشایی به وجود می آورند که هر چشمی را به خود خیره می کند. این هنر می تواند زینت بخش لباس باشد و یا به صورت یک تابلوی تزئینی بر دیوار خانه تان قرار گیرد.

۱۷-خراطی

خراطی شیوه ای برای تولید محصولات چوبی چشم نواز است که در طی آن با استفاده از ابزار و وسایل مخصوص، اشیایی همچون قلیان، ظروف، وسایل تزیینی و ... تولید می گردند. بقایای نقش برجسته‌های کاخ داریوش در تخت جمشید حکایت از سابقه ی طولانی این هنر در ایران دارد و نشان می دهد که تخت، چهارپایه و عودسوز آن به شیوه ی خراطی تهیه شده است. در هر جایی که چوب مهیا باشد این هنر رواج می یابد و به شکلی تماشایی جلوه گری می کند.

۱۸- زیورآلات سنتی

از دیرباز استفاده از زیورآلات در میان همه ی اقوام مرسوم بوده و جایگاهی ویژه نزد بانوان داشته است. مردمان اردبیل نیز زیورآلات خاص خود را می سازند و فرهنگ و هنر خود را در آن ها پدیدار می کنند. طرح ها و نقش های متفاوتی در این زیورآلات دیده می شود که باعث شده اند تولیدات این استان از دیگر مناطق ایران متمایز گردد.

۱۹-ملیله کاری

هنر ملیله کاری، کار با مفتول هایی باریک از جنس طلا، نقره و مس است که بر شیء یا محصول مورد نظر قرار می گیرند و هنرمند با استفاده از آن ها نگاره های سنتی و طرح‌های اسلیمی را ایجاد می کند. این هنر نیز از آن دسته هنرهای باستانی ایرانی است که جلوه ای باشکوه دارد و یکی از ارزشمندترین صنایع دستی کشورمان به شمار می رود. مردم اردبیل نیز این هنر را به کار گرفته و اشیایی بی نظیر و چشم نواز خلق کرده اند تا شما را مبهوت نقش و نگارهای آن سازند.

۲۰- چاقوسازی

هرکسی به خوبی می داند که صنعت چاقوسازی در زنجان شهرت زیادی دارد؛ اما این دلیل نمی شود که نقاط دیگر ایران نیز از این صنعت و محصولاتش بی بهره باشند. استان اردبیل نیز دستی در چاقوسازی دارد و تولیدات خود را روانه ی بازار می کند. حتی در بازار تاریخی این شهر راسته ای به نام بازار چاقوسازان وجود دارد و تعدادی از مردم در آن مشغول به کار هستند. شاید این صنعت در سال های اخیر رونق خود را در اردبیل از دست داده باشد؛ اما نمی توان از کیفیت و مرغوبیت محصولات آن چشم پوشی کرد و آن ها را در سبد خرید سوغات جای نداد.

 

۲۱-عروسک بافی

عروسک ها یکی از ابزارهای بازی و سرگرمی برای کودکان هستند؛ اما طرفدارانی نیز در میان بزرگسالان دارند. این محصول این روزها بیش از آنکه تنها یک وسیله برای بازی باشند به یکی از تزیینات خانه ها نیز بدل شده اند و بسیاری از مردم از آن ها برای زینت بخشیدن به خانه هایشان استفاده می کنند. دستان هنرمند اردبیلی ها با به کار گرفتن نخ های کاموایی عروسک های زیبایی خلق می کنند که می تواند وسوسه ی خرید را به جانتان بیاندازد. یادتان باشد که در تار و پود این عروسک های بی جان عشق به هنر جریان دارد و خالقشان تمام توانش را به کار گرفته تا آن ها را به زیباترین شکل ممکن بیاراید.

۲۲- نگارگری

نگارگری یا نقاشی ایرانی از قدیمی ترین هنرهاست که در میان اقوام مختلف رواج دارد. از این هنر برای خلق تابلوهای زیبا و یا مصورسازی کتب استفاده می شود و نمونه هایی از آن را می توانید در بازار اردبیل پیدا کنید. هر هنرمندی سلیقه ای دارد و بر اساس آن جلوه ای تازه از نقاشی را خلق می کند پس اگر اولین نقاشی توجهتان را جلب نکرد، صبور باشید و حسابی بگردید تا موردی را که مطابق سلیقه تان است پیدا کنید. 

۲۳-نقاشی روی چرم

نقاشی روی چرم، هنری با بیش از ۷۰سال قدمت است و کاملا دستی و بدون استفاده از هیچگونه ماشین آلاتی انجام می شود. برای انجام این کار طرح موردنظرشان را بر روی چرم می اندازند و سپس با رنگ های مخصوص به آن جانی تازه می دهند. اگر راهتان به بازار اردبیل افتاد سراغی هم از این محصولات بگیرید و زیباترینشان را برای عزیزانتان تهیه کنید.

۲۴- سازسازی

هنر موسیقی پیوندی دیرینه با فرهنگ ایرانی دارد و نواختن سازهای مختلف در جای جای این سرزمین دیده می شود. در اردبیل هنرمندان، دستی در ساختن سازها دارند که تار مهم ترین آن ها به شمار می رود. کارگاه های سازسازی در گوشه و کنار استان دیده می شوند و هنر خود را به علاقه مندان به موسیقی عرضه می دارند. 

۲۵-قلاب بافی

یکی از هنرهای دستی که همه ی ما کم و بیش با آن آشنایی داریم، قلاب بافی است که محصولاتش در بیشتر خانه ها به چشم می خورد و یا به عنوان پوشاک استفاده می شوند. قلاب بافی نوعی بافت است که با استفاده از نخ مخصوص و میله ای که به آن قلاب گفته می شود، صورت می گیرد. الگوهای بسیاری برای خلق این هنر وجود دارد و نتایجی متفاوت را با استفاده از طرح ها و رنگ های مختلف ارائه می دهند. در استان اردبیل نیز جلوه هایی از این هنر به چشم می خورد و محصولات آن طرفداران خاص خود را دارد. می توانید در بازار این محصول را در قالب رومیزی، البسه و ... بیابید.