قلعه‌رودخان، قلعه‌ای به بلندای تاریخ گیلان
به گزارش بزنیم بیرون ، شک دارم که بیدارم، فکر می‌کنم در خوابم و این سرزمین هم قطعه‌ای از بهشت است. باران مهمان ناخوانده همیشگی گیلان کم کم شدت گرفته و من پله‌ها را هنوز بالا می‌روم تا قلعه‌رودخان را از نزدیک ببینم. هشتصد و یک، هشتصد و دو...
قلعه‌رودخان عظیم‌ترین دژ نظامی و حکومتی گیلان است
«محمدعلی حسینی‌نسب» مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این‌که شهرستان فومن همواره با برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری میزبان گردشگران است، اظهار کرد: شهرستان فومن با توجه به دارا بودن پتانسیل‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی یکی از هدف‌های ثابت گردشگری در طول سال برای مسافران محسوب می‌شود.
وی شهرک تاریخی ماسوله و قلعه‌رودخان را از جاذبه‌های تاریخی بی‌نظیر در فومن دانست و افزود: قلعه‌رودخان و ماسوله به‌عنوان اماکن تاریخی، در طول سال پذیرای تعداد زیادی از مسافران است. در نوروز سال گذشته از میان اماکن تاریخی، قلعه‌رودخانِ فومن از نظر شمار بازدیدکنندگان در استان پیشتاز بوده است.
حسینی‌نسب با بیان این‌که قلعه‌رودخان عظیم‌ترین دژ نظامی و حکومتی گیلان است، خاطرنشان کرد: قلعه‌رودخان یکی از معتبرترین و مهم‌ترین سازه‌های تاریخی استان است. قلعه‌رودخان دارای سازه‌ای آجری است که در فراز ارتفاعات جنگلی منطقه حیدرآلات شهرستان فومن قرار گرفته است.
وی با بیان این‌که قلعه‌رودخان در 20 کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن واقع شده است، گفت: قلعه‌رودخان در 45 کیلومتری ماسوله، 20 کیلومتر شهرستان شفت و 25 کیلومتری شهر ماکلوان قرار دارد. مسافت این قلعه تا فومن 25 کیلومتر است. این قلعه در ارتفاع 665 تا 715متری از سطح دریا واقع شده است.
قلعه‌رودخان دارای کاربری نظامی بوده است
حسینی‌نسب با بیان این‌که این قلعه بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی به دوره سلجوقی نسبت داده شده است، تصریح کرد: این قلعه در مجاورت رودخانه‌ای بنا شده است، به رودخانه در گویش محلی، روخان گفته می‌شود به این دلیل این قلعه به قلعه‌روخان،رخون یا رودخان شهره یافته است.
وی با بیان این‌که این قلعه دارای 2.6 هکتار مساحت است، افزود: طول دیوارهای این قلعه 1500متر است. این قلعه در ادوار مختلف به نام‌های دژ رودخان، قلعه حسامی،هزار پله،سکسار،سگسال و... خوانده شده است.
مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن با بیان این‌که قلعه‌رودخان یکی از بزرگترین قلعه‌های دفاعی و نظامی کشور است که هنوز پابرجاست، خاطرنشان کرد: این قلعه قطعاً دارای کاربری نظامی بوده به گونه‌ای که در آن جایگاه‌هایی برای دیده‌بانی و استقرار سربازان و ...تعبیه شده است.
وی به وجود آب‌انبار، کارگاه‌های صنعتی، حمام و...در این قلعه اشاره و تصریح کرد: بر اساس کاوش‌های صورت گرفته و مستندات، آجرها و سازه‌های بکار رفته در قلعه در کارگاه‌های صنعتیِ تعبیه شده در این مکان ساخته شده است، چون علاوه بر وجود چوب به اندازه کافی، حمل و انتقال تجهیزات و مصالح به قلعه با توجه به مسافت طولانی و سختی راه امکانپذیر نبوده است.
حسینی‌نسب با بیان این‌که این قلعه از نظر دفاعی دارای جایگاه استراتژیک و قابلیت دسترسی به آن دشوار بوده است، گفت: این قلعه دارای یک در ورودی و راه مخفیانه است که نسبت به بازسازی آن اقدام شده است.
۴۴برج دیده‌بانی دورتادور قلعه قرار دارد
وی با اشاره بر این‌که قلعه از دو بخش ارگ، محل زندگی حاکم و شاه‌نشین و قراول‌خانه محل زندگی سربازان و تأسیسات تشکیل شده است، ادامه داد: ارگ در قسمت غربی قلعه و قراول‌خانه در قسمت شرقیِ بنا، قرار دارد. بخش غربی دوازده ورودی دارد و چشمه، حوض، آب‌انبار، حمام و سردخانه، شاه‌نشین و... با برج و بارو محصور شده است. بخش شرقی در دو طبقه شامل دوازده ورودی، زندان، درِ اضطراری، حمام و...است. در بخش شرقی چشمی‌هایی برای دیده‌بانی و تسلط بیشتر سربازان از نظر دفاعی بر موقعیت قابل مشاهده است.
حسینی‌نسب با بیان این‌که ۴۴برج دیده‌بانی دور تا دور قلعه را احاطه کرده و اتاق‌های هشت ضلعی آن با طاق‌های گنبدی شکل پوشانده شده است، افزود: در دورتادور دیوارها و برج‌های قلعه، روزنه‌هایی شیب‌دار وجود دارد که برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی تعبیه شده است.
قلعه‌رودخان به هزار پله معروف است
وی با بیان این‌که قلعه‌رودخان حدوداً دارای هزار پله است و به این علت به هزار پله معروف است، یادآور شد: قلعه‌رودخان در 30 مرداد 1354با شماره 1549 در فهرست آثار تاریخی و ملی کشور به ثبت رسیده است.
به گفته این مسئول با توجه به این‌که این قلعه چندان تخریب نشده شاید بتوان این قلعه را مکانی دانست که دشمن به آن نفوذ نیافته است. این قلعه جزو سازه‌هایی است که رها شده است.
مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن با بیان این‌که این قلعه در راستای تأمین امنیت تا قبل از تاریکی شب پذیرای گردشگران و مسافران است، یادآور شد: همواره یکی از اعتراضات بازدیدکنندگان، تعطیلی فعالیت این مکانِ تاریخی قبل از تاریکی شب است. برای جلوگیری از بروز خطرات در تردد گردشگران و نبود روشنایی، این بنای تاریخی هر روزه در ساعت مشخصی تعطیل می‌شود.
وی با بیان این‌که ترمیم آثار تاریخی نیازمند زمان است، تصریح کرد: سختی انتقال مصالح، افزایش چندبرابری قیمت آن با توجه به سختی راه، نداشتن برق در منطقه، هزینه‌های سرسام‌آور انتقال برق از جمله مشکلات مرمت این بنا است.
رطوبت و باران از عوامل اثرگذار در تخریب قلعه است
حسینی‌نسب با اشاره بر این‌که قلعه‌رودخان در ابتدا در محاصره کامل جنگل بود به گونه‌ای که دیوارهای قلعه به سختی قابل رویت بود، گفت: همواره برای حفظ سازه و جلوگیری از تخریب ناشی از سقوط درختان نسبت به قطع درختان اقدام می‌شود.
وی با بیان این‌که بخش اعظمی از این بنای تاریخی نظیر اتاقک‌های نگهبانی، شاه‌نشین، سقف‌ها، پنجره‌ها، درب ورودی و... ترمیم شده است، خاطرنشانن کرد: مرمت به یک دوره‌ای خاص محدود نمی‌شود و باید پس از گذشت زمان، مجدد نسبت به ترمیم آن اقدام شود.
حسینی‌نسب رطوبت، بارش باران، نوع مواد بکار رفته در مصالح ترمیمی را از عوامل اثرگذار در تخریب بنا دانست و گفت: این بنا یک کارگاه و موزه باز محسوب می‌شود و مرمت آن تمامی ندارد. این بنا همواره در طول سال نیازمند نگه‌داری است و باید نسبت به قطع درختان، برداشت خزه از روی دیوارها برای استحکام، بازسازی دیوارها و... اقدام شود.
وجود و فعالیت پایگاه پژوهشی در قلعه‌رودخان
وی با بیان این‌که بخشی از بودجه و اعتبار مرمت قلعه صرف هزینه انتقال مصالح می‌شود، یادآور شد: ما موظف به حفظ و حراست از میراث تاریخی و فرهنگی خود هستیم. تمام تلاش‌ها در راستای حفظ و حراست از سازه‌های این بنا است، چون این بنای تاریخی اعتبار شهرستان، استان و زبانزد در کشور است.
حسینی‌نسب به استقرار پایگاه پژوهشی در قلعه‌رودخان اشاره کرد و گفت: پایگاه پژوهشی قلعه‌رودخان یک پایگاه مستقل کشوری است. وظیفه این پایگاه حفظ و صیانت از معماری این بنای تاریخی، مرمت و اجرای پروژه‌های مطالعاتی است. این پایگاه دارای بودجه و اعتبارات ملی و استانی است.
وی با بیان این‌که وجود پایگاه پژوهشی در قلعه‌رودخان نشان از اهمیت این بنا و شهرستان است، تصریح کرد: در استان گیلان سه پایگاه پژوهشی وجود دارد که دو پایگاه در فومن و یک پایگاه در شهرستان تالش واقع شده است.
بازدیدکنندگان رعایت حال بنای تاریخی را نمی‌کنند
مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن افزود: یکی از درخواست‌ها و توقعات بازدیدکنندگان ماندگاری و استقرار در قلعه‌رودخان است که متأسفانه از نظر بحث امنیتی، ضوابط مرمتی و حفاظتی، عملیاتی شدن این درخواست امکانپذیر نمی‌باشد.
وی با تأکید بر این‌که قلعه به‌علت گستردگی نیازمند نظارت دائمی است، تصریح کرد: این بنا در طول سال میزبان گردشگران بسیاری از قشرها و فرهنگ‌های متفاوت است. از این بابت فشار زیادی بر این بنای تاریخی وارد می‌شود. برخی بازدیدکنندگان رعایت حال بنای تاریخی را نمی‌کنند و سعی دارند همواره برای یادگاری بر روی بنا جملاتی را بنویسند و حکاکی کنند و یا نسبت به کندن جزئی از بنا اقدام می‌کنند که این عمل خسارت و صدمات زیادی را به بنا وارد می‌کند.
حسینی‌نسب با بیان این‌که با توجه به نبود برق امکان نصب دوربین‌های نظارتی و کنترل بیشتر بر این بنا وجود ندارد، خاطرنشان کرد: بازدیدکنندگان تمایلی به رعایت ضوابط ندارند که در برخی مواقع دلخوری را موجب می‌شود. به‌عنوان مثال نسبت به اخذ پول در ورودی قلعه معترض می‌شوند. بلیت‌فروشی جزو ضوابطی است که سازمان میراث‌فرهنگی بابت موزه‌ها دریافت می‌کند. پول اخذ شده مستقیماً به حساب خزانه دولت واریز می‌شود.
وی با بیان این‌که جذابیت قلعه برای گردشگران بسیار بیشتر از تعهد نسبت به هویت تاریخی و حفظ و رعایت ضوابط است، ادامه داد: باید به آثار و هویت تاریخی احترام گذاشت و در حفظ آن کوشا بود.
حسینی‌نسب تصریح کرد:عکاسی و فیلم‌برداری از آثار تاریخی بر اساس بخشنامه‌ها بدلیل آسیب به بافت بنا با محدودیت و ممنوعیت مواجه است که رنجش و دل شکستگی علاقه‌مندان را موجب می‌شود.
قلعه‌رودخان فاقد امکانات اقامتی است
وی با بیان این‌که همانگونه که هر منطقه‌ای دارای ضوابط است ابنیه تاریخی نیز دارای هویت و مستلزم رعایت رفتارهای خاصی است، افزود: بنای تاریخی مانند موجودی زنده و احترام مردم به هویت تاریخی نیاز است.
مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن با بیان این‌که هم‌اکنون قلعه‌رودخان فاقد امکانات اقامتی است، یادآور شد: در برخی از نقاط کشور، قسمتی از ابنیه تاریخی را به بخش خصوصی واگذار می‌کنند و با تغییر کاربری به صورت کاروانسرا و رستوران مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند. این پتانسیل اکنون در قلعه‌رودخان وجود ندارد شاید در آینده امکان اینگونه بهره‌برداری فراهم شود.
وی به فعالیت دست‌فروشان در خارج از فضای قلعه رودخان اشاره کرد و گفت: نیاز است این افراد نیز در محیطی مناسب استقرار یابند. اما متأسفانه به‌علت حریم حفاظتیِ بنا امکان ایجاد سازه‌ای ثابت برای فعالیت این افراد در قلعه‌رودخان وجود ندارد.
قرارگیری پارک جنگلی در حریم منظری قلعه‌رودخان
حسینی‌نسب با اشاره به ایجاد پارک جنگلی در پائین‌دست قلعه‌رودخان تصریح کرد: واقع شدن پارک جنگلی در حریم منظری قلعه، مشکلات عدیده‌ای را ایجاد کرده است. پارک جنگلی اقدامی مطلوب است اما حریم منظری قلعه به‌طور قانونی اجازه نمی‌دهد نسبت به ساخت و سازها و... موافقت کنیم، چون از خود قلعه تا بستر رودخانه(درختان، سنگ‌ها، خود سازه، محیط تپه، جنگل) به‌عنوان منظر فرهنگی قلعه‌رودخان به ثبت رسیده است.
وی فروش سوغات و صنایع‌دستی را یکی از شغل‌های قالب در پارک جنگلی قلعه‌رودخان دانست و گفت: فروش صنایع‌دستی یکی از امتیازات قلعه است، چون وجود هویت تاریخی خود توانست اینگونه فعالیت را غالب کند. به تبع دیدگاهِ بازدیدکنندگان نیز تغییر و علاقه‌مندی و تمایل برای خرید صنایع‌دستیِ بیشتر شده است.
مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فومن در پایان اقتصاد قالب در این منطقه را مبتنی بر صنایع‌دستی و گردشگری (اقامت) دانست و اظهار کرد: با توجه به این‌که قلعه‌رودخان مقصد بسیاری از گردشگران است روستاهای اطراف نظیر فوشه، حیدرآلات به صورت گسترده، قانونی و غیرقانونی پذیرایی بسیاری از گردشگران هستند. افزایش تعداد گردشگران نشان از رضایتمندی از نوع خدمات ارائه شده در این مناطق است.
قلعه‌رودخان فومن بزرگترین قلعه آجری - سنگی کشور است
در ادامه «شهرام رامین»، مدیر پایگاه پژوهشی دژ تاریخی قلعه‌رودخان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به اهمیت وجود بنای تاریخی قلعه‌رودخان به‌عنوان یک سند هویتی اظهار کرد: قلعه‌رودخان یکی از آثار فاخر استان گیلان است که دارای جایگاهی ملی و بین‌المللی بوده و به لحاظ وسعت با داشتن مساحت تقریبی 22 هزار و 300 مترمربعی و 44 برج، بزرگترین قلعه آجری - سنگی و پابرجای کشور می‌باشد.
پایگاه پژوهشی با هدف صیانت از قلعه‌رودخان تأسیس شده است
وی با بیان این‌که این قلعه تاریخی با توجه به ارزش تاریخی و معماری همچنین جاذبه‌های طبیعی فراوان به یکی از قطب‌های گردشگری طبیعی و تاریخی استان و کشور تبدیل شده است، افزود: در راستای حفاظت بهتر از این مجموعه بنای تاریخی، با پیشنهاد و پیگیری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گیلان و موافقت امور پایگاه‌های سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور پایگاه پژوهشی در قلعه‌رودخان تأسیس شده است.
رامین زمان آغاز فعالیت این پایگاه را سال 1388دانست و گفت: خطمشی اصلی این پایگاه حفاظت از فضاهای معماری قلعه و ساماندهی امور مرتبط با آن در حوزه‌های مرمت، گردشگری، سرمایه‌گذاری و... است.
اعتبارات باید پاسخگوی نیازهای اضطراری قلعه باشد
وی با بیان این‌که هر سال بر اساس برنامه‌های پیشنهادی پایگاه، اعتبارات جداگانه‌ای در قالب ملی و استانی به این اثر تاریخی اختصاص می‌یابد، خاطرنشان کرد: در سال گذشته اعتبارات تخصیصی پاسخگوی نیازهای اضطراری قلعه مانند مرمت‌های اضطراری نبوده است. به‌عنوان مثال در سال 94-95 در مجموع اعتبارات استانی و ملی اختصاص‌یافته قلعه، حدود 120 میلیون تومان بود که بیش از دو سوم این مبلغ صرف پرداخت هزینه‌های دستمزدی نیروهای خدماتی و نگه‌داری سالیانه قلعه شد.
مدیر پایگاه پژوهشی دژ تاریخی قلعه‌رودخان با بیان این‌که با اعتبارات باقی‌مانده یک برج نیز به‌صورت اضطراری مورد مرمت قرار گرفت، گفت: خوشبختانه با پیگیری‌های پایگاه و اداره کل استان در سال 95 - 96 میزان اعتبارات پیشرفت مناسبی داشته است به گونه‌ای که 400 میلیون تومان در قالب اعتبارات استانی مصوب شد که 130میلیون تومان آن تاکنون اختصاص یافته است. در قالب اعتبارات ملی نیز 62 میلیون تومان تاکنون مصوب و اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: در سال‌های گذشته با توجه به میزان اعتبارات تخصیصی، چندین پروژه مرمتی در قلعه انجام شده است که از مهم‌ترین این موارد مرمت و ساماندهی برج‌های ورودی قلعه، مرمت و ساماندهی بازشوهای بخش میانی قلعه، مرمت سقف برج یگان حفاظت، مرمت فضای داخلی آب‌انبار قلعه، مرمت بخشی از مسیرهای پیاده داخل قلعه و مرمت یکی از برج‌های بخش غربی می‌باشد.
ساماندهی برج‌های در حال تخریب قلعه مهم‌ترین اولویت است
رامین با بیان این‌که هم‌اکنون ساماندهی برج‌های در حال تخریب قلعه و رفع خطر مهم‌ترین مشکل قلعه است، تصریح کرد: بخش‌هایی از مسیر دسترسی قلعه(خارج و داخل قلعه)نیاز اساسی به مرمت و ساماندهی دارند. خطرناک بودن این مسیرها برای عبور گردشگران به اندازه‌ای است که هر سال موجب بروز خسارت‌های جانی برای تعدادی از بازدیدکنندگان قلعه می‌شود. در صورتی که اعتباراتی مناسب و متناسب با اهمیت و جایگاه تاریخی، معماری و گردشگری این مجموعه شاخص به آن اختصاص نیابد ما در آینده‌ای نزدیک شاهد تخریب بخش‌های بیشتری از این قلعه خواهیم بود و همچنین باید نظاره‌گر آسیب دیدن تعداد بی‌شماری از بازدیدکنندگان قلعه باشیم.
وی ادامه داد: خوشبختانه مطالعات جامعی توسط مشاورین ذی‌صلاح برای تهیه طرح‌های مرمتی انجام شده که در صورت اختصاص اعتبارات لازم، پایگاه میراث‌فرهنگی قلعه‌رودخان به سرعت برنامه‌های اضطراری خود را با در نظر گرفتن اولویت‌ها، آغاز خواهد کرد.
رامین با بیان این‌که پایگاه در سال 1390 با تلاش فراوان و در چندین مرحله موفق به تهیه، تصویب و ابلاغ حریم‌های حفاظتی قلعه شده‌ایم، یادآور شد: در این راستا باید اهتمام لازم توسط ارگان‌های ذی‌ربط خصوصاً سرمایه‌گذاران این منطقه گردشگری برای رعایت این حریم صورت گیرد.
مدیر پایگاه پژوهشی قلعه رودخان یادآور شد: نکته مهمی که می‌تواند به معرفی بین‌المللی این اثر شاخص و حفاظت بهتر آن کمک شایانی کند قرار گرفتن اسم قلعه‌رودخان در لیست آثار تاریخی کشورمان برای ثبت جهانی و شروع تهیه پرونده آن می‌باشد.
دوست داری یه مقاله بنویسی
اگه فکر می‌کنی حرفی برای گفتن داری، می‌تونی یه مقاله کاربردی یا جذاب برای سایت بنویسی.