معرفی کویرهای اطراف یزد

دشت های استان یزد در بین كوه های شیركوه، خرانق و کوه های خاوری قرار دارند. دشت یزد - اردكان و دشت بافق دو دشت مهم این استان هستند.

با توجه به جایگاه آب و هوایی استان یزد، روزهای توفانی در این منطقه زیاد است و شمار آن ها در دشت یزد - اردكان به 40 تا 60 روز در سال می رسد. این توفان ها که گاه به خاطر شدت زیاد منطقه را برای زمان كوتاهی در تاریكی فرو می برند با توده های بزرگ شن و ریگ همراه هستند که در اثر آن ها، در نواحی پیرامون یزد، اشك زر، بافق، ساعند و خاور اردكان، تپه های شن و ریگ ایجاد شده اند که پهنه آن ها در استان یزد، به حدود 30 هزار هكتار می رسد. علاوه بر تپه های شنی، کفه های نمک متعددی نیز در این استان دیده می شود. وقتی کفه یا باتلاقی انباشته از نمک باشد، ولی شرایط باتلاقی نداشته باشد، نام کفه نمک به آن ناحیه اطلاق می شود. در كفه نمك حداقل در تابستان ها مشكلی از طریق لجن و آب نمك انباشته زیر پوشش صفحات ضخیم و زرهی نمك، ایجاد نمی شود و می توان با پای پیاده به راحتی از آن گذر كرد. گاه آب های سطحی به سوی بعضی از دشت های استان یزد كه نسبت به نواحی پیرامون خود گودتر هستند، جریان می یابند و در اثر تابش شدید خورشید، این آب ها تبخیر شده و نمك آن ها بر جای می ماند و آن قسمت دشت، تبدیل به كفه های نمك می شود. كفه نمك در انجیر، كفه نمك عقدا، كفه نمك ساغد، كفه نمك طاقستان و كفه نمك ابرقو مهمترین كفه های نمك استان یزد هستند.

واژه كویر، در ایران به طور عام به نقاط خشك و بی آب و علف اطلاق می شود. در منابع علمی بین المللی نیز هنگامی كه صحبت از كویرهای ایران، از جمله استان یزد است، از همین واژه كویر، استفاده می شود، اما در کویر نشین استان یزد، این واژه شامل بیابان های ویران، خوفناك و غیر زیست است كه در این بین بدترین شكل كویر به پهنه های پوشیده از نمك و نازا نسبت داده می شود. كویرهای استان یزد، عبارتند از: سیاه كوه، درانجیر، ابركوه، زرین، مروست، دشت كویر ساغند، بهادران، الله آباد، توت، طاقستان و شهیدیه. این كویرها قابلیت رواج گردشگری مناطق كویری را دارد.

در میان منابع متنوع جهانگردی در ایران، كویر نیز از جاذبه های خاص خود برخوردار است. خصوصا این كه بعضی از كویرهای ایران در نوع خود منحصر به فرد هستند و از جالب ترین مناظر و دیدنی های دنیا محسوب می شوند. گشت و گذار در میان فضاهای وسیعی كه نگاه را تا دوردست می كشاند، غافل گیر شدن در چشم انداز شن های روان و شوره زارهای خشك و سوزان، ابنیه تاریخی، سایه تك آبادی ها، بناهای آجری رنگ، ساختمان های ساده و خشن، كاروان سراها و رباط های قدیمی برای هرجهانگردی جذاب و دیدنی است. از میان جهانگردانی كه در نیمه راه خاور و باختر از ایران دیدن كرده اند، سون هدین - سیاح سوئدی - به خاطر كار بزرگ و ژرف خود، جایگاهی والا دارد. او ماه ها و سال ها بر پشت شتر در كوره راه های ایران، به ویژه در كوره راه های كویری، هزاران كیلومتر راه را درنوردید و از دیده های خود گزارشی جامع تهیه كرد كه اثری مهم در شناخت یكی از مهم ترین جاذبه های جهانگردی ایران یعنی کویر به شمار می رود. انواع گیاهان كویری در كنار تپه های شن روان و بقایای قلعه هایی كه بر اثر پیشروی كویر ویران شده اند، در كنار روستاهای آباد و گزستان هایی كه این جا و آن جا پیشروی كویر را مهار كرده اند و به صورت بیشه ای در اقیانوسی بی انتها پدید آمده اند، توجه هر تازه واردی را به خود جلب می كنند.

جاذبه های این بخش در استان یزد از طریق دو محور مورد توجه قرار گرفته است. اول محور یزد به بافق كه با گذر از مسجد كهن فهرج، در حاشیه كویر تا بافق ادامه می یابد. در طول راه، جنگل های گزی وجود دارد كه حاشیه های كویر را تسخیر كرده و زیبایی و جذابیت خاصی به این مسیر بخشیده است. در انتهای مسیر بافق، پارك بسیار زیبای آهن شهر وجود دارد كه حدود 20 هكتار وسعت دارد و از نخل های كهنسال و انواع گل ها پوشیده شده است و همچون بهشتی موعود در انتهای راه كویری خود نمایی می كند. مسیر دیگر، محور یزد، خرانق، بیاضه تا خور بیابانك است كه سرشار از تپه های گنبدی شكل شنی پوشیده از بوته های صحرایی و كویری است. در هر گوشه این مسیر، رباط هایی زیبا و متعدد با پنجره هایی قوسی و معماری شگفت انگیز قرار گرفته و مجموعه ای دیدنی و جذاب را پدید آورده است. از آن جمله قلعه بیاضه است كه بدون شك یكی از دیدنی ترین قلعه های نظامی نسبتا سالم كهن است كه در كنار باغ های زیبای آبادی خوربیابانك در جوار درختان نخل و سنجد و انواع میوه و مركبات قرار گرفته و جاذبه بی مانند این مسیر را كامل می كند. این قلعه که حكیم ناصر خسرو قبادیانی نیز از آن دیدن كرده است، یادگار دلیری ها و مقاومت های گسترده مردم این خطه در مقابل چپاول گران و زورمندان است. از دیدنی های دیگر این محل، درخت زیتون تناوری است كه عمر آن به بیش از یك هزار سال می رسد. مناطق كویری استان یزد را می توان به نواحی زیر تقسیم كرد: كویر اردكان (سیان كوه)‏‏‏‎، کویر ساغند‏‏‏‎، كویر ابرقو‏‏‏‎، كویر در انجیر‏‏‏‎، كویر هرات و مروست‏‏‏‎، كویر بهشت آباد‏‏‏‎، كویر بهادران‏‏‏‎، کویر حاجی آباد و کویر زرین آباد.

عمده ترین و شاید تنها كانون های طبیعی و دیدنی در این استان، دامنه های شیركوه است. این ارتفاعات كه به موازات شهرهای عمده استان یعنی اردكان، میبد، یزد و مهریز (غیر از بافق) در فاصله كمی از آن ها امتداد دارند، جاذبه های طبیعی متنوعی پدید آورده اند كه در درجه اول برای مردم استان و بعد از آن برای مسافران ایرانی و خارجی جذاب و دیدنی است. دامنه های شیركوه اعم از پیش كوه، میان كوه و پشت كوه كه به علت بهره گیری از آب فراوان ناشی از ذوب برف در ارتفاعات، از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است، به كوشش كشاورزان سخت كوش یزدی به باغستان هایی سرسبز و زیبا تبدیل شده است و تراکم روستاها در اطراف این حوزه بسیار زیاد است. دره های سرسبز و زیبای منشاد، بنادك سادات (بنافت)، طرزجان، ده بالا در میان كوه و دره های سانیج و بردستان در پشت كوه كه پوشیده از پوشش گیاهی طبیعی و باغستان است، به دلیل برخورداری از آب و هوای خنك در تابستان گرم منطقه یزد، ییلاق سنتی اهالی بومی محسوب می شود و هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران خانواده یزدی است. ده بالا كه معروف ترین و خوش آب و هوا ترین ییلاق یزد است، با باغ ها و مزارع خرم و پر طراوت و درختان میوه و چشمه سارهای متعدد خود، نخستین ییلاق خوش آب و هوا در مسیر تفت به میان كوه به شمار می رود و در كتب تاریخی هم از آن به نام هدش یاد شده است. باقی آباد، طرزجان، بنادك، سادات، منشاد، فخرآباد، ثانی آباد و... ییلاق های دیگر میان كوه هستند. در ادامه مسیر میان كوه از جاده ای آسفالته كه از میان كوه ها می گذرد، به نیز و گاریزات یعنی پشت کوه می رسیم. پشت كوه در جنوب و پشت رشته كوه های شیركوه واقع شده است، از همین رو به نام پشت کوه معروف شده است. این منطقه در میان دره ای سنگلاخی واقع شده و بخش دیگر آن جلگه ای وسیع است كه در آن می توان از جایگاهی بلند و زیبا به نام سنگ عروس زیبایی های اطراف را به خوبی نظاره كرد. بنادك، دیزه، سخوید، شواز، و بیداخوید و... از ییلاق های دیگر منطقه یزد هستند كه بخش بزرگی از آبادی های رشته كوه های پشت كوه را در بر گرفته و میان ندوشن، دهشیر و تفت قرار دارند. از جمله ییلاق های آن: نصرآباد، مزرعه آخوند، علی آباد، شاه آباد، شریف آباد، صادق آباد و سانیچ هستند. از پشت كوه می توان با طی بیست و دو كیلومتر راه دوباره به تفت رسید.