گردهمایی نام‌آوران فارس در خانه زینت الملوک

در محله قدیمی بالاكف شیراز كه خیابان لطفعلی خان زند از آن می گذرد و در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد كه متعلق به خاندان قوام الملك بوده و به خانه زینت الملك معروف است.

این بنا از آثار به جا مانده از دوره قاجار است كه ساخت آن در سال ۱۲۹۰ هجری قمری به دستور علی محمد خان قوام الملك دوم (نوه حاج ابراهیم خان كلانتر اعتمادالدوله شیرازی) آغاز شد و در سال ۱۳۰۲ هجری قمری به پایان رسید.

در حیاط این بنا علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبك كاری شده، دو باغچه زیبا، یك حوض بزرگ كه از شش قطعه سنگ یكپارچه تشكیل شده و یك حوض كوچك وجود دارد.

كاشی كاری هفت رنگ هلالی شكل كه در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته، از زیبایی خاصی برخوردار است.

اما یكی از ویژگی های منحصربه فرد این بنای تاریخی، راه اندازی موزه ای به نام گنجینه تاریخ فارس است. این گنجینه دربرگیرنده تندیس بیش از ۴۶ نفر از بزرگان و نام آوران فارس به شیوه مجسمه های مومی و نیز سنگ و چوب است.

این موزه كه در نوع خود در كشور بی نظیر است با ساختن نمادهای گوناگون از بناها و شخصیت های تاریخی، گذری كوتاه بر تاریخ فارس دارد و دربرگیرنده دوران ایلامی، هخامنشی، ساسانی، اسلامی، اتابكان، آل بویه، زندیه، صفویه، قاجار، انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی است.

با ورود به هر دوره تاریخی و نیز در كنار تندیس های به نمایش درآمده در این موزه، اطلاعاتی پیرامون آن دوران و یا شخصیتها به زبان فارسی و انگلیسی ارائه شده است.

ققنوس

در افسانه ها آمده است ققنوس مرغ خوش رنگ و آواز كه منقار او ۳۶۰ سوراخ دارد بر كوهی بلند در مقابل باد نشیند و صداهای عجیب از منقار او برآید.

گفته اند كه هزار سال عمر كند و چون سال هزارم به سر آید و عمرش به آخر رسد، آنگاه هیزم فراوان گرد آورد و بر بالای آن نشیند و سرودن آغاز كند و بال برهم زند تا آتشی افروزد و در آتش بسوزد و از خاكستر تخمی و از آن ققنوسی دیگر.

خشایارشاه اول

خشایارشاه پسر داریوش اول از پادشاهان سلسله هخامنشی بود. وی در هنگام جلوس ۳۴ سال داشت. خشایارشاه كار پدرش را در عمران و ساختمان سازی در تخت جمشید دنبال كرد.

وی در جنگ با یونانیان از تنگه ترموپیل گذشت و با شكست دادن یونانیان، آتن را فتح كرد.

آتوسا

آتوسا دختر كوروش بزرگ موسس سلسله هخامنشیان و مادرش ماندانا بود. چون در دوره هخامنشیان، ازدواج ها مصلحتی و سیاسی بود وی ابتدا همسر كمبوجیه و بعد بردیا و سپس زن داریوش اول دومین پادشاه هخامنشیان شد.

وی در دربار دارای قدرت و نفوذ بود و پسرش خشایارشاه پس از مرگ كوروش به سلطنت رسید و در جنگ های ایران و یونان نقش مهمی داشت.

شاپور ساسانی

شاپور ساسانی پسر اردشیر، دومین پادشاه ساسانی پس از درگذشت پدر در اواسط قرن سوم میلادی به سلطنت رسید. از جمله وقایع زمان او، آمیختگی دین و سیاست، شكل گیری جامعه روحانیت رسمی زرتشتی توسط كرتیر، ظهور مانی و گسترش مانویت بود.

از كارهای شاپور، شكست رومیان و به اسارت گرفتن والریانوس پادشاه روم، نگارش كتیبه زرتشت و نقش پیروزی خود بر والرین در نقش رستم است.

باربد

باربد، موسیقی دان، شاعر، نغمه پرداز و نوازنده درباره خسروپرویز ساسانی است. وی از اهالی جهرم فارس و سازنده سی لحن از الحان موسیقی ایران است.

باربد به جهت مهارت در نواختن بربط و سرودن شعر، به دربار خسرو پرویز راه یافت.

وی همچنین برای هر روز سال یك قطعه موسیقی تنظیم كرده بود كه آن را ۳۶۰ نوا می نامیدند. گنج بادآور، آرایش خورشید، نیمروز، رامش جان و... از جمله نغمه هایی است كه منصوب به باربد است.

سیبویه

ابوبشر عمروبن عثمان ملقب به سیبویه یكی از بزرگان علم نحو و لغت عربی در قرن دوم هجری است. اثر مهم وی، الكتاب، جامع ترین و معروف ترین كتاب در دستور زبان عربی است.

ابن مقفع

ابومحمد عبدالله، مترجم و نویسنده بزرگ قرن دوم هجری است. وی در فیروزآباد فارس متولد شد و در همان كودكی به همراه پدر به بصره رفت. ابن مقفع علاوه بر دانش گسترده ای كه از زبان پهلوی در فارسی كسب كرده بود در زبان عربی نیز بسیار تبحر داشت.

حلاج

حسین به منصور مشهور به حلاج از مردمان بیضای فارس و از عارفان قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری است. حلاج از مریدان سهل بن عبدالله تستری و جنید بغدادی بود. وی به طریق تصوف درآمد و از این رو شهید عشق شد.

او را عارفی دلسوخته می دانند كه اسرار را هویدا می كرد. بر این اساس او را به جرم كفر و الحاد و اناالحق گویی اش محبوس کرده و سرانجام در سال ۳۰۹(ه.ق) او را تازیانه زدند و به دار آویختند.

باباكوهی

ابومحمدبن عبدالله بن عبیدالله از مشایخ بزرگ صوفیه در سده چهارم هجری بوده. شهرت وی در منابع عربی به صورت ابن باكویه ضبط شده و چون اواخر عمر در دامنه كوهی نزدیكی شیراز عزلت گزیده نزد تمام مردم به باباكوهی شهرت یافته است.

شیخ روزبهان

ابومحمد روزبهان بن ابونصر بقلی فسایی معروف به شیخ شطاح از علمای قرن ششم هجری بوده است. وی به تصوف روی آورده و به یادگیری قرآن و تحصیل علوم مشغول بوده است. روزبهان مدت ۵۰ سال در مسجد جامع عتیق شیراز برای مردم وعظ می كرده است.

سعدی شیرازی

شیخ مشرف الدین مصلح بن عبدالله متخلص به سعدی و ملقب به افصح المتكلمین در بین سال های ۶۰۵ یا ۶۰۶(ه.ق) در شیراز و در یك خانواده اهل علم دیده به جهان گشود.

سعدی پس از مسافرت های طولانی به شیراز بازگشت. وی چندی معتكف مقبره شیخ ابوعبدالله بن خفیف شد تا اینكه خواجه شمس الدین صاحب دیوان وزیر معروف به آباقاآن مبلغی وجه نقد برای ساختن خانقاهی پیش او فرستاد.

سعدی در چهاركیلومتری شمال شرقی شیراز و در زیر قلعه فهندژ در كنار جویباری مصفا آن خانقاه را ساخت و در همانجا دیده از جهان فرو بست.

قطب الدین

قطب الدین محمود معروف به علامه شیرازی از پزشكان و دانشمندان قرن ۷ هجری است. قطب الدین نخست به تحصیل طب پرداخت و در سن ۱۴ سالگی بعد از درگذشت پدر به مداوای بیماران پرداخته است.

آبش خاتون

آبش خاتون دختر اتابك سعدبن ابوبكر زنگی، آخرین فرمانروا از اتابكان سلغری فارس است. پس از آن هلاكوخان، آبش خاتون را به همسری پسر خود منگوقاآن درآورد و از این زمان به بعد سرزمین فارس جزو حكومت مغول شد.

آبش خاتون در سال ۶۸۷(ه.ق) در تبریز درگذشت و پس از چندی دخترش جسد او را به شیراز آورد و در مدرسه عضدیه شیراز به خاك سپرد.

وصاف الحضره

وصاف الحضره، شهاب الدین، شرف الدین عبدالله ابن فضل الله شیرازی، ادیب، مورخ و شاعر قرن هشتم بوده است. وی متخلص به شرف و ملقب به وصاف الحضره در شیراز دیده به جهان گشود. وی چندین نوبت به عنوان امیر و وزیر در دربار حاكمان ایلخانی صدارت كرده است.

فیروزآبادی

مجدالدین محمدبن یعقوب بن محمدبن فیروزآبادی، نحوی بزرگ قرن هشتم هجری است. وی در هفت سالگی قرآن مجید را حفظ كرد و از هشت سالگی برای كسب علوم ادیبه، علوم منقوله از فقه و حدیث و تفسیر به شیراز آمد و سپس به بغداد، روم، هند و مصر سفر كرد و دوباره به شیراز بازگشت. او در سال ۸۰۶ به یمن رفت و در آنجا قاضی القضات یمن شد.

شاه شجاع

جلال الدین ابوالفوارس فرزند امیرمبارزالدین از بزرگترین و شجاع ترین فرمانروایان فارس و از جمله ممدوحان حافظ شیراز در قرن هشتم هجری است. شاه شجاع علاوه بر شجاعت و سلحشوری به عربی و فارسی نیز شعر می سروده است.

حافظ قسمت اعظم دوران زندگی خود را در مصاحبت این پادشاه گذرانده و در چند غزل از او ستایش كرده است. پس از درگذشت وی به سال ۷۸۶(ه.ق)، او را در دامنه كوه چهل مقام در شمال شرقی شیراز به خاك سپردند.

دوانی

جلال الدین محمدبن اسعد صدیقی كازرونی مشهور به علامه دوانی از دانشمندان شیعی قرن نهم هجری بوده. وی متبحر در كلام، حكمت، علم، عرفان، حدیث، تفسیر و طبیعیات بوده است.

در دوان از بخش های كازرون متولد شد. علوم مقدماتی را در همان جا و مراتب عالی تحصیلی را در شیراز سپری كرد.

بابافغانی

از شاعران غزلسرای شیعی ایران بود كه در قرن دهم در شیراز متولد شد. در سی سالگی به خراسان رفت و در هرات به خدمت جامی رسید. پس از آن به تبریز رفت و در سلك شعرای دربار سلطان یعقوب آق قویونلو درآمد و از سلطان لقب بابا گرفت.

در اواخر عمر پس از آمدن به شیراز به خراسان بازگشت. وی قصایدی در مدح ائمه اطهار(ع) و به خصوص حضرت علی(ع) و امام رضا(ع) سروده است.

ملاصدرا

محمدبن ابراهیم معروف به صدرالدین و صدرالمتألهین مشهور به ملاصدرا از فیلسوفان برجسته ایرانی در قرن یازدهم هجری است. وی از شاگردان شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهائی، میرداماد و ابوالقاسم میرفندرسكی بود.

پس از ترك اصفهان به مدت ۷ سال در قریه كهك واقع در دامنه كوه در چهارفرسنگی قم به تهذیب نفس و ریاضت مشغول شد. امام قلی خان حاكم فارس با موافقت شاه عباس از ملاصدرا دعوت كرد كه به شیراز آمده و در مدرسه خان به تدریس بپردازد.

الله وردی خان

الله وردی خان قوللر آقاسی از اهالی گرجستان و از ملازمان درباره شاه طهماسب صفوی بوده است. شاه عباس اول او را بسیار دوست می داشت و در جنگ ها به نیروی سپاه و در ایام صلح به راهنمایی و مشورت های وی اهمیت می داد.

به دستور شاه عباس، فتوحاتی در مناطقی چون لرستان، خراسان و گنجه انجام داد. همچنین به یاری سپاهیان فارس، پرتغالی ها را از بحرین بیرون کرد. مدرسه خان از بناهای شكوهمند دوران وی در شهر شیراز است.

عیسی خان

عیسی خان از هنرمندان و معماران بنام شیرازی قرن یازدهم هجری قمری است. عمده شهرت وی، طراحی و اجرای بنای تاج محل، آرامگاه «ارجمندبانو» ملقب به «ممتازمحل» ملكه ایرانی شاه جهان و پنجمین پادشاه مغولی «بابری هند» در شهر آگره هندوستان است.

برای ساخت این بنا، بیست هزار كارگر، استادكار معمار، سنگتراش، نقاش، فلزكار و جواهرتراش به مدت بیست و دوسال كار كرده اند.

احمد نی ریزی

میرزا احمد نی ریزی شمس الدین محمد، نامدارترین خوشنویس نسخ در ایران است. نی ریزی خط نسخ را ابتدا نزد آقاابراهیم قمی تعلیم گرفت ولی از روی خطوط علاءالدین تبریزی مشق بسیار كرد.

او واضع شیوه مخصوصی در خط نسخ بود كه همان سرمشق نسخه نویسان ایران شد. از مهمترین آثار وی، پنج نسخه قرآن مجید است كه به شیوه خوشنویسی نسخ بسیار باشكوه است. وی در اواخر عمر به عتبات عالیات رفت و در آنجا اقدام به كتابت دعای كمیل کرد.

كریم خان زند

كریم خان زند پس از درگذشت نادرشاه و درگیری با مخالفان در سال ۱۱۷۸(ه.ق) به عنوان وكیل الرعایا زمان امور را به دست گرفت و تا پایان عمر همین سمت را برعهده داشت.

وی شیراز را پایتخت خود قرار داد و در آن بناهایی همچون بازار، مسجد، ارگ و حمام بنا كرد. او به سادگی می زیست و با مردم به عدالت و انصاف رفتار می كرد. كریم خان در ۱۳ صفر سال ۱۱۹۳(ه.ق) درگذشت. جنازه وی را در عمارت كلاه فرنگی در باغ نظر به خاك سپردند.

لطفعلی خان زند

لطفعلی خان زند، آخرین پادشاه سلسله زندیه، پسر ارشد جعفرخان، نوه برادری كریم خان زند است. لطفعلی خان در نیمه شعبان ۱۲۰۳(ه.ق) در سن بیست و سه سالگی بر تخت نشست.

وی در تمام مدت سلطنت گرفتار كشمكش با آغامحمدخان قاجار بود. شیراز بر اثر خیانت ابراهیم خان كلانتر شیراز به سال ۱۲۰۶(ه.ق) به تصرف خان قاجار درآمد و سرانجام آخرین پادشاه زند در كرمان اسیر، پس از كورشدن به تهران منتقل و به دستور خان قاجار به قتل رسید.

صورتگر

لطفعلی شیرازی معروف به صورتگر، نقاش و نگارگر چیره دست و مشهور اوایل عهد قاجاریه است. وی در نقش گل و مرغ، طبیعت گرایی و چهره پردازی استادی بی مانند بوده است.

از آثار بسیار باارزش وی، نگارگری شاهنامه داوری است كه بسیاری از نقاشی هایش كار لطفعلی است. لطفعلی همان گونه كه در نقاشی گل و مرغ استادی یگانه است در چهره پردازی نیز استادی بی مانند به حساب می آید.

وصال شیرازی

میرزاشفیع معروف به میرزاكوچك و متخلص به وصال فرزند یكی از بزرگترین شاعران، ادیبان و خوشنویسان دوران قاجاریه است.

نصیرالملك

حاج میرزاحسن علی خان نصیرالملك نوه حاج میرزا ابراهیم خان كلانتر و فرزند سوم حاج قوام الملك از حاكمان فارس در دوره قاجاریه است كه به سال ۱۲۳۷(ه.ق) دیده به جهان گشود.

میرزا نصیرالملك از سال ۱۲۸۵(ه.ق) به وزارت و حكومت شهرهای مختلفی رسید. وی پس از ۶۳ سال كار و تلاش در اواخر محرم سال ۱۳۰۰(ه.ق) در شیراز دارفانی را وداع گفت. بنای مسجد و خانه نصیرالملك از آثار باارزشی است كه از وی به یادگار مانده است.

قاآنی شیرازی

میرزا حبیب الله متخلص به قاآنی از شاعران معروف دوران فتحلی شاه قاجار در ۲۹ شعبان ۱۲۲۳(ه.ق) در شیراز به دنیا آمد. پدرش میرزا محمدعلی شاعر بود و به گلشن تخلص می كرد.

میرزاحبیب تخلص خود را از نام «اوكتای قاآن» پسر حسن علی میرزا شجاع السلطنه گرفته است. قاآنی یك كتاب به نثر و نظم به سبك گلستان نگاشته كه به نام «پریشان قاآنی» معروف است. قاآنی از فتحعلی شاه قاجار لقب مجتهدالشعرایی و از سوی محمدشاه قاجار به لقب حسان العجم مفتخر شده است.

صور اسرافیل

میرزا جهانگیرخان متخلص به جهانگیر مدیر روزنامه صوراسرافیل از شاعران و نویسندگان آزادیخواه قرن ۱۴(ه.ق) است. جهانگیرخان با شروع جنبش مشروطیت به عضویت انجمن سری آزادیخواهان درآمد و از اعضای فعال حزب سوسیال دموكرات ایران و از پیروان و بنیانگذاران جنبش مشروطیت شد. وی به یاری میرزا قاسم خان تبریزی و علی اكبر دهخدا ۳۲ شماره روزنامه صوراسرافیل را منتشر کرد.

زینت الملك

زینت الملك قوامی دختر حبیب الله خان، قوام الملك چهارم و خواهر ابراهیم خان قوام، قوام الملك پنجم و شوهرش فروغ الملك بوده است. خاندان قوام الملك از نسل حاج ابراهیم خان كلانتر، اعتمادالدوله شیرازی هستند كه در دوره های مختلف به عنوان والی و بزرگتر در شیراز و فارس حكومت می كرده اند.

زینت الملك زنی مومن و خیر بوده و در دهه های محرم مراسم عزاداری و سفره های خیریه در منزلش برپا بوده. آورده اند كه وی بن و كوپن هایی جهت مستمندین آماده کرده كه برای تهیه اقلامی نظیر برنج، گوشت، قند و شكر و... بوده است.

آیت الله نورالدین

آیت الله حاج سیدنورالدین فرزند میرزا ابوطالب از مجتهدین برجسته شیرازی به شمار می رفته است. پس از تحصیلات در شیراز برای تكمیل معلومات خویش به نجف رفت و چندتن از علمای طراز اول نجف، اجتهاد او را تصدیق كردند.

پس از اینكه پدرش در سال ۱۳۴۲(ه.ش) در شیراز درگذشت از نجف به شیراز آمد و علاوه بر تدریس به جای پدرش به امور شرعی رسیدگی می کرد. وی در شیراز حزب برادران را پایه گذاری كرد.

آیت الله محلاتی

آیت الله حاج شیخ بهاءالدین شیرازی فرزند مرحوم شیخ جعفر محلاتی شیرازی از علما و مجتهدین بنام بوده است. وی پس از تحصیلات ابتدایی در مدرسه شریعت به مدت ۸ سال در محضر پدر و مرحوم میرزامحمدصادق مجتهد به تحصیل فقه و اصول پرداخته و مدتی نیز حكمت الهی را در خدمت سیدعلی حكیم كازرونی فرا گرفته است.

پس از آن به نجف اشرف رفته و به مدت ده سال در مجلس شیخ ضیاءالدین عراقی و شیخ محمدكاظم شیرازی و آیت الله نائینی حضور یافت و به مقام اجتهاد رسید.

شهید دوران

تیمسار سرلشكر خلبان شهید عباس دوران در شیراز و به سال ۱۳۲۹ دیده به جهان گشود. به دلیل رشادت های بسیار در عملیات هوایی مختلف در طول جنگ به عنوان سردار ملی شناخته شده است.

وی به سال ۶۱ در هنگام برگزاری اجلاس مهم سران كشورها در بغداد با دلاوری تمام به همراه هواپیمای جنگنده خویش به قلب بغداد هجوم برد و با هواپیما به ساختمان سران كوبید و به درجه رفیع شهادت نائل گردید.

شهید سپاسی

سردار شهید حاج مجید سپاسی متولد سال ۱۳۴۰ در شیراز بود. وی در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. با شروع جنگ تحمیلی به جبهه نبرد شتافت.

وی به مدت ۷۵ روز در پست های مختلف در جنگ حضور داشت. از جمله پست های سازمانی شهید، فرمانده گروهان، رابط توپخانه، فرمانده گردان پیاده تیپ امام سجاد(ع)، مسئول محور لشكر پیاده ۱۹ فجر و معاون عملیاتی لشكر پیاده ۱۹ فجر بوده است.

وی در عملیات‌های زیادی حضور داشته كه سرانجام در سال ۶۷ در عملیات بیت المقدس هفت در محور شلمچه به درجه والای شهادت رسید.