گشتی در تاریخ با عبور از گذر مروی

به گزارش بزنيم بيرون ، نمي دانم زمان به عقب رفته، يا گذشته از گذر ثانيه ها و حتي سال ها پيشي گرفته است؟! و نمي خواهم از پس اين چرا و چگونه سرسري رد شوم و فراموش کنم که روزي گرم در کوچه اي ۲۰۰ ساله قدم مي زدم و با آن که سالنلمه هاي فروشي در مغازه ها خبر از سال ۱۳۸۶ و ۸۷ مي دهند، من شايد سال ها جامانده ام و احساس پدربزرگ را دارم که روزي در دوران نوجوانيش از اين گذر عبور مي کرده است. و باز نمي دانم بين من جوان تهراني قرن ۲۱ که حالا بيشتر با سازه هاي مدرن و مراکز تجاري پر زرق و برق، که فقط و فقط براي خيره نمودن چشم طراحي مي شوند، آشنا هستم و خو گرفتم چرا يک بناي قديمي آن هم از جنسي نو و تازه که شايد با کودکي من هم هيچ ارتباطي ندارد و نمونه هاي آن را تنها در عکس هاي پاره و چروکيده ي سياه و سفيد کتاب هاي تاريخ تهران قديم ديده ام، مرا اينطور مجذوب خود ساخته است و با گويي با من سخن مي گويد. سازه هايي که پس از گذشت روزها و سال ها از نو متولد شده اند و نه به شکل مدرن و عام پسند امروزي بلکه با رنگ و لعابي طهراني ( طهران منظور تهران قديم است ) و زنده خبر از اين مي دهند که گذشته ها نمي ميرند و هنوز در سليقه ي بصري ما نقش دارند.

در خيابان ناصر خسرو که از قديمي ترين خيابان هاي تهران است و نزديک به يکصد و سي سال از زمان شکل گيري آن مي گذرد بناها و گذرهايي وجود دارد که نزديک به دويست سال سن دارند. گذر مروي يکي از آن ها است.

گذر مروي که در حد فاصل خيابان ناصر خسرو روبروي شمس العماره تا خيابان پامنار واقع شده و از قديم به عنوان بازارچه و فضاي پياده و از مسيرهاي عبوري مهم و پر رفت آمد دوره قاجار بوده در دوران ناصريه مورد توجه بيشتري قرار گرفت و امروزه نيز به عنوان يکي از مراکز اصلي بازار تهران و محل خريد و فروش کالاهاي خصوصا خارجي از اهميت خاصي برخوردار است.

خيابان ناصر خسرو در مسير شرقي ديواري که در اطراف ارگ تهران وجود داشته شکل گرفته است. اين مسير شرقي،_ معروف به عودلاجان_ محلي بوده است اشراف نشين با باغ هاي زيبا و سرسبز. مسير عبوري مورد توجه در کنار خندق ارگ که طي مدت ۷۰ تا ۸۰ سال دوره اول قاجار داراي اهميت بوده است و به درب اندرون، يا در شرقي ارگ راه داشته، همين گذر مروي است.

بعداها با احداث سر در باب عالي و ميدانگاه جلوي شمس العماره اهميت گذر مروي در دوره قاجار بيشتر شد. در زمان فتحعلي شاه احداث مدرسه مروي و بازارچه مروي باعث پر رفت آمد تر شدن اين راه عبوري شد. سال ها گذشت و بناها پير و فرسوده شدند، روح تهران قديم از کالبد جسم بازارچه خارج شده بود تاريخ گذر مروي مي رفت تا به دست فراموشي سپرده شود. ولي چندي پيش، مسئولان سازمان زيباسازي شهرداري تهران به همراه ساير نهاد هاي مرتبط، تصميم به ساماندهي بخشي از تاريخ اين پايتحت گرفتند.

در سال ۸۳ طرح پروژه مروي و ديگر پروژه هاي مشابه در کميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي شهر تهران مطرح شد. اين موضوع که گذر مروي نياز به بازسازي و ترميم بنا دارد با يک ايده جالب و منطقي همراه بود: بناها به شکل سنتي و در قالب همان تهران قديم ساخته شوند. طوري که يک شهروند هنگام عبور از گذر مروي احساس کند از کوچه اي در تهران قديم مي گذرد. که البته امروز هم دقيقا همين طور است. پيرمردي گوژپشت و نابينا، در حالي که ني مي نوازد و از جلوي مغازه ها رد مي شود، يا عصا به دستي که دست گدايي دراز کرده، مردي که در کنار وسايل قديمي و کهنه کفاشي، کفش پينه مي کند، زمزمه ي موسيقي سنتي قديمي که از يکي از مغازه ها به گوش مي رسد، مردي که کلمن هاي آب روبروي مغازه ها، طرح سر در مدرسه مروي و مسجد آقا محمود که صداي اذان از آن شنيده مي شود، همگي هم خواني نزديکي با طراحي جديد ولي قديمي محور فضاي گذر مروي دارند.

به طور کلي گذر مروي از ارديبهشت ۸۴ تا بهمن ماه ۸۵ دستخوش اين تغييرات بهينه بوده است.

_ ساماندهي شبکه هاي خدماتي و تاسيساتي زيربنايي شامل آب؛ برق، گاز و مخابرات

_ مرمت و بدنه سازي جداره و نماهاي محور

_ ساماندهي و حذف زوائد جدارها

_ طراحي و اجراي سقف بازار سنتي

_ احداث رواق در شمال و جنوب محور

_ کفسازي و نصب مبلمان

_ نورپردازي و تامين روشنايي مناسب

_ ساماندهي وضعيت سرويس هاي بهداشتي عمومي و پارکنيگ دوچرخه و موتور سيکلت

_ احداث آب نما و توجه به محله گرايي در جلوي ساختمان شمس العماره

يکي از اهداف سازمان زيباسازي در اين پروژه اين بوده که مردم حس کنند پروژه متعلق به خود آن ها است، تا بعدها زمانيکه شهرداري از پروژه خارج شد، خودشان آن را حفظ کنند. به اين منظور از ابتداي کار، تعامل با ساکنين و اهالي کوچه مروي در دستور کار بوده است.

 

گذر خاطره نقشي بود از گذشته تهران بر دو ديوار پاساژ که هنر سورئال امروزي را به شکلي قديمي و کهنه نمايش مي داد. در حقيقت اين انتخاب که بر روي ديوار هاي بزرگ در بخشي از کوچه مروي نقاشي بزرگ و خوش آب و رنگي از تهران قديم کشيده شود، شايد ايده اي جالب و به جا بود که نه تنها براي من که هيچ خاطره اي از موضوع اين نقاشي ندارم، حس حضور در گذشته هاي دور را بر مي انگيزد، بلکه براي پدربزرگم که ياد آنچه نقاشي شده است را هنوز در ذهن دارد نيز مي تواند سبب تداعي خاطر او شود. نقاشي گذر خاطره ياد آور زماني است که در کنار شکل گيري کوچه مروي به عنوان يک مسير عبوري مهم، اتفاقات ديگري نيز در جريان فعاليت هاي سياسي دوره قاجار رخ داده است که اگرچه جنبه نمادين داشته ولي مدت ها و شايد تا هميشه جزئي از تاريخ تهران قديم باشد، مثل اولين اتومبيل بنزي که توسط مظفرالدين شاه وارد ايران مي شود، اولين بالني که در تهران به آسمان مي رود، چهره ها و فيگورهايي از پوشش و لباس هاي قجري، ميراب ها و.. که جهت تاثير بيشتر بر مخاطب همگي به رنگ سياه و سفيد نقاشي شده اند. گذر خاطره شايد گذري است بر خاطره ي تهران در کوچه اي از ميراث شهري تهران که ضمن اينکه يکي از نمونه ها و الگوهاي کار تخصصي در نقاشي ديوار است، ارتباطات محيطي و مخاطبي را نيز فراهم آورده است.

ولي در اين فضاي قديمي و کهن محور که پلي است بين گذشته و حال، ناگفته ها و يا شايد ناديده هايي وجود دارد که بهتر است بهشان زياد فکر نکنيم تا روند زنده بودن اين مکان تاريخي که بر پرده اي از جنس تهران قديم نمايش داده مي شود، همچنان زنده و پويا باقي بماند. مواردي که هارموني شکل قديمي فضاي بازارچه را به هم مي زند ولي به خودي خود لازم و حتي زيبا هستند اما با محيط اطراف هم خواني ندارند. مثل در مغازه اي که چشم الکترونيکي دارد و بطور خودکار باز و بسته مي شود، ويترين مغازه هايي که پر است از انواع و اقسام گوشي هاي تلفن همراه مدرن و چشم گير، بوتيک هاي رنگ و وارنگي که لباس هايي از جنس مد قرن ۲۱ مي فروشند، لوازم الکتريکي فروشي اي که سيستم هاي صوتي و تصويري ديجيتالي پرزرق و برق خود را نمايش مي دهد و... که البته نمي توان جدايشان کرد.

امروزه گذر مروي نه تنها يکي از قطب هاي مهم خريد و فروش کالا در تهران است بلکه مکاني است تاريخي با بناهايي نو ولي قديمي محور که خبر از گذشته هاي دور و در حال فراموشي تهران مي دهند.