گشت و گذار در مرموزترین شهر ایران

به گزارش بزنیم بیرون ، ین جا ایران است، یکی از مقصد های گردشگری همیشگی آسیا و جهان و این جا زابل در استان سیستان و بلوچستان. استانی که استان شگفت انگیز ایران است و برای خیلی ها ناشناخته، اما بهشت باستان شناسان جهان به شمار می رود. . . . . .

این جا شهر سوخته است. . . مرموز ترین شهر ایران و یادگاری از ده ها هزار سال پیش.

این جا شهر سوخته است . . . پیشرفته ترین شهر تاریخ که متعلق به سرزمین ایران است.

این جا شهر سوخته است . . . شهری که نخستین انیمیشن جهان و بازی تخته نرد در آن جا کشف شد.

بخشی از تاریخ پر افتخار ایران زمین را می توان در پنجاه و شش کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان جستجو کرد . جایی که شهر سوخته نام دارد و بقایای تمدن جیرفت در آن جا با شما سخن می گوید. اگر قصد دارید بقایای شهری با قدمت چند هزار سال پیش را از نزدیک ببینید، به شما توصیه می کنیم جای خیلی دور نروید. نیاز نیست به رم و یونان سفر کنید.

کافیست به زابل رفته و شهر سوخته را حس کنید. شهر سوخته را مردی چون سید منصور سید سجادی که ۴۰ سال در ان مشغول به مطالعه بوده است به خوبی می شناسد. اخیرا خبر دار شدیم که نخستین آزمایشگاه پیشرفته زیست باستان شناسی کشور در شهر سوخته به بهره برداری رسیده است تا اکتشافات مرموز ترین شهر جهان با لوازم پیشرفته به خوبی شناسایی شود. دکتر زهره شیرازی، محقق ایرانی دانش آموخته دانشگاه سوربن پاریس مسئولیت این آزمایشگاه را بر عهده دارد. شهری که گور های راز آلود دارد. اکنون در برخی از سایت های باستان شناسی فضای مجازی، به طور گسترده درباره این شهر راز آلود سخن گفته شده است.

شهری مرموز بر روی آبرفت های رودخانه هیرمند و در حاشیه جاده زابل زاهدان در شرق ایران، بهشتی هست فراموش نشدنی. اما بهشت کسانی که قدر زر می شناسند و قدر گوهر. شهر سوخته، به زعم باستان شناسان، بهترین نقطه جهان برای اکتشافات باستان شناسیاست.

بعضی ها این شهر را پیشرفته ترین شهری که بشر ایجاد کرده بود می دانند و قدمتش را به بیش از سی هزار سال پیش برآورد می کنند.

(این تصویر قدیمی ترین تخته بازی هست که بشر چند هزار سال پیش ساخته و در شهر سوخته کشف شد)

این شهر، اکنون میراث جهانی یونسکو هست و به عنوان هفدهمین اثر ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید و افتخار بزرگ دیگری از تمدن ایران زمین در پهنه گیتی ثبت شد. اطلاعات مصور و کاملی درباره شیوه ثبت جهانی شهر سوخته را در اینجا مشاهده کنید.

(تصویر لوح پر افتخار ثبت جهانی شهر سوخته ایرانیان در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۴ میلادی)

شهر سوخته، قریب به سیصد هکتار مساحت دارد و بقایای به جا مانده از آن نشان می دهد که یک سوم مساحت آن را منطقه مسکونی تشکیل می داده است.

(تصویر سفال اکتشاف شده در کاوش های باستان شناسی در شهر سوخته زابل. اشکال منظمی که در این سفال با قدمت چند هزار سال پیش مشاهده می کنیم، ما را با نخستین انیمیشن تاریخ آشنا می کند)

باستان شناسان هنگام کاوش در گوری ۵ هزار ساله، جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته‌ است در ۵ حرکت، بزی را طراحی كند كه به سمت درخت حركتو از برگ آن تغذیه می کند.

باستان‌شناسان با نزدیک كردن این تصاویر به یكدیگر موفق شدند نمونه‌ای ازیك تصویر متحرك را در قالب یك فیلم ۲۰ ثانیه‌ای به دست آورند.
سرپرست تیم كاوش در شهر سوخته درباره كشف اخیر خود گفت: «حركت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در ۵ حركت مصور شده است. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حركت می‌كند، بلكه جهش وی و پریدن بز روی برگ درختان كاملا دیده می‌شود.»
به گفته این باستان‌شناس، بز از جمله حیواناتی است كه در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته و می‌تواند با یك حركت جهشی به سمت بالا حركت كند. هنرمندنقاش شهر سوخته‌ای، با دقت و زبردستی موفق به تصویر كردن جهش این بزشده است.
از این جام برای نوشیدن استفاده می‌شده است. ارتفاع این جام ۱۰ سانتی‌متر است و روی یك پایه استوار شده است

یافته های باستان شناسی نشان داده است که این شهر با وجود این که اکنون به تلی از خاکتسر تبدیل شده است، در دوران باستان، منطقه ای سبز با پوشش گیاهی متنوع، درختان بید و مجنون و افرا بود که البته دریاچه پر آب هامون در سه هزار سال پیش از میلاد، در آبادانی و رشد این شهر تاثیر گذار بوده است.

(تابلویی که نشان از وضعیت طراحی و مهندسی و خانه سازی در شهر سوخته در ۵ هزار سال پیش می دهد)

 

یکی شگفت‌انگیزترین یافته‌‌های این شهر، کشف نشانه‌های از کهن‌ترین جراحی مغز درشهر سوخته است. جمجمه‌ای از دختر دوازده یا سیزده ساله که در ۴۸۰۰ سالپیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدت‌ها بعد از این عمل زنده مانده است.

اسكلت كامل پیدا شده از یك دختر ۱۴ ساله كه مورد جراحی مغز قرار گرقته است…چهره این دختر توسط اندام شناسان باستان شناس در تصویر فوق باز سازی شده است.

بررسی های باستان شناسی نشان می دهد که آب راه های بسیاری به این شهر سرازیر می شده است و به این خاطر، می توان ادعا کرد که صنعت کشاورزی در این شهر تاریخی و قدیمی، رونق خاصی داشته و بخشی از زندگی مردمان آن شهر را تشکیل می داد.

(تصویر یکی از آثار اکتشاف شده در شهر سوخته که مربوط به ظرف خمیر گیر در دار زیبای سفالی هست که قدمتش به بیش از ۵ هزار سال پیش باز می گردد)

شگفتی های باستان شناسی در شهر سوخته فراوان است و به قول یکی از فعالان باستان شناسی ایران، تا کنون فقط ۵ درصد ظرفیت های این شهر مرموز، شناسایی شده است. شهری که حلقه اتصال شرق به غرب در زمان های خیلی دور بوده است.

طبق بررسی ها باستان شناسی، که در دو دهه اخیر صورت گرفته است، صدها گور در این شهر کشف شد که نشان داد برخی از مردم شهر با لباس و پارچه کفتی دفن می شدند. از نکات جالب کشف شده در گور های شهر سوخته، وجود اشیا سفالی در کلیه گور های اکتشاف شده است که این موضوع، شیوه و فرهنگ خاص مردمان شهر سوخته در دفن امواتشان را بر ملا می کند.

(تصویر ظروف سفالی کشف شده در شهر سوخته که در گورستان های این شهر کشف شده است)

در جریان کاوش ها در شهر سوخته زابل، علاوه بر لوازم سفالی، زیورآلاتی هم کشف شد که نشان از ذوق هنری و ظرفیت های صنعتی مردمان آن روز گار دارد. مهره ها و گردن بند هایی از لاجورد و طلا که در برخی از گور ها به دست آمد، اوج هنر و ظرافت هنرمندان شهر سوخته را به رخ مردمان روزگار ما می کشاند. جای که صفحات طلایی بسیار نازک به قطر کم تر از ۱ میلییمتر تبدیل به استوانه ای لوله ای شکل شده و بین استوانه های طلا، مهره ها لاجورد قرار می دادند.

(نمونه ای از گردن بند های رنگارنگ کشف شده در شهر سوخته)

صنعت نساجی در شهر سوخته بسیار رونق داشته است. تا کنون ۱۲ نوع باف پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته کشف شده است. اشیا حصیری کشف شده از این شهر باستانی و مرموز معین می کند که مردمان آن روزگار، حصیر بافی را به نیکی می دانستند.

(تصویر ساختار گورستان شهر سوخته که یکی از مناطق ۵ گانه شهر به حساب می آمده است)

اکتشافات باستان شناسی و مطالعات تاریخی در شهر سوخته همگی بر این اصل مهم تاکید می کنند که شهر سوخته به واسطه شبکه آبرسانی و فاضلاب مطالعه شده قوی و سازمان دهی اجتماعی که بر اساس ۵ منطقه شهری صورت گرفته است، یکی از پیشرفته ترین شهر های عصر خود به شمار می رفت. خانه هایی با ساختار مشخص و راه های دسترسی مهندسی شده در شهر سوخته، یادآور شبکه فاضلاب در تخت جمشید است که نشان می دهد قدرت مهندسی ایرانیان، فقط به دوران هخامنشیان باز نمی گردد .

(مهر کشف شده در شهر سوخته از گل که قدمتش به بیش از ۵ هزار سال پیش باز می گردد)

((یکی دیگر از مهر های کشف شده در شهر سوخته از گل که قدمتش به بیش از ۵ هزار سال پیش باز می گردد)

این شهر از نادرترین شهرهای باستانی است که در آن، زنان عهده دار امور مالی خانواده‌شان بوده‌اند.

بررسی های دانشمندان ایتالیایی در شهر سوخته نشان داد که به صورت دقیق شهر سوخته در فاصله بین ۲۹۰۰ تا ۱۹۰۰ سال پیش از میلاد دایر بوده است  هزارسال، نسبت به قدمت بشر، چیز فوق‌العاده‌ای نیست، ولی آنچه که بنظر ما فوق‌العاده می‌آید این است که در عرض مدت هزارسال مردم این ناحیه موفق شده‌اند شهر بزرگ و آبادی به وجود آورند که مردم آن به انواع صنایع دستی پرداخته و حکومت منظمی تشکیل داده بودند و پیرو مذهب واحدی شده روابط تجارتی و فرهنگی گسترده‌ای با نواحی مجاور خود ترتیب داده بودند.

(تصویر نخستین چشم مصنوعی جهان که در شهر سوخته کشف شد)

برای نخستین بار در شهر سوخته یك چشم مصنوعی متعلق به ۴۸۰۰ سال پیش كشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی ۲۵ تا ۳۰ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.

(بازتاب کشف نخستین چشم مصنوعی تاریخ بر روی بدن کشف شده زنی در شهر سوخته در رسانه های ایتالیا)

چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ او کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان نزدیک به ۴۵۰۰ سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است.جنس این چشم مصنوعی یافت شده هنوز بطور کامل مشخص نشده است اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل چشم توسط مفتول‌‌های طلایی به قطر كمتر از نیم میلی‌متری طراحی شده‌اند. مردمك این چشم در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی كه تقریباً یك لوزی را تشكیل می‌دهند در پیرامون مردمك دیده می‌شود

نکته قابل توجه از نظر روشن شدن تاریخ سرزمین ایران این است که آثار مکشوف در «شهرسوخته» نشان می‌دهد که مردم این ناحیه در اوایل استقرارشان، یعنی درحدود ۲۹۰۰ سال پیش ازمیلاد مسیح روابط بسیار نزدیک با مردم ترکمنستان داشته‌اند و در اواخر دوران وجودشان، یعنی پیش از ۱۹۰۰ سال پیش ازمیلاد با مردم ساکن در دره پنجاب رابطه بسیار نزدیک پیدا می‌کنند.

تنها لوح نوشته دوران آغاز ایلامی در شهر سوخته کشف شد که نشان از ارتباطات تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی جامعه آن عصر داشت. برای انجام تحقیقات بیشتر، دانشمندان ایتالیایی با باستان‌شناسان شوروی که در ترکمنستان مشغول کاوش بودند تماس گرفتند. تحقیقات دقیق باستان‌شناسان شوروی رابطة مردم شهرسوخته با مردم ترکمنستان دراوایل هزارة سوم پیش از میلاد را تأیید نمود.

(تصویر چندین سفال اکتشاف شده در شهر سوخته با قدمت ۵ هزار سال در سال ۱۳۹۳)

تحقیقات باستان‌شناسان نیز نشان داده‌است که تعداد زیادی از ساکنان شهرسوخته به کارهایی اشتغال داشته‌اند که مربوط به قوت و غذا نبوده‌است. صنعت کوزه‌گری، حصیربافی، سنگ تراشی و تهیه جواهرات و زینت‌آلات از سنگ لاجورد یا فیروزه عده‌ای از صنعتگران شهرسوخته را به خود مشغول می‌ ساخته‌ است.

دکتر تفضلی در کتاب تقدیر یا تدبیر می نویسد:

کشف شدن بازی ای شبیه به تخته نرد امروزی یکی دیگر از شگفتی‌های این شهر است؛ و با توجه به قدمت شهرسوخته می‌توان گفت که قدیمی‌ترین تخته نرد جهان متعلق به این مردم است. درگورستان شماره ۷۶۱ بازی ای شبیه به تخته نرد امروزی با ۶۰مهره پیدا می‌شود که قدیمی تر و شبیه تر نسبت به بازی سومریان در حدود ۵۰۰۰ هزار سال پیش است.

 

در ادامه نگاهی داریم به آثار کشف شده در مرموز ترین شهر ایران و جهان .

(تصویر یکی از آثار کشف شده در شهر سوخته که شبیه سنجاق یا کلید است)

(تصویر اسکلت کشف شده در شهر سوخته که در کنار آثار سفالی دیده می شود)

(تصویر آثار ظروف سفالی کشف شده در بهشت باستان شناسان جهان)

(مهر کشف شده در شهر سوخته که در موزه ملی ایران نگهداری می شود)

(تصویری از جواهرات اکتشاف شده در شهر سوخته)

(نمایی از معماری شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان)