یزد شهر قنوت و قنوات
به گزارش بزنیم بیرون ، هم دارالعباده است، هم دارالعلم. هم به اسكندر مقدونی منسوبش می‌كنند و هم به یزدگرد اول. اما شما اگر می‌خواهید بدانید معماری- هنری كه به آن موسیقی منجمد می‌گویند- چیست، به یزد بروید. اگر فرهنگ ایران باستان را به دنبالش هستید بروید به یزد و اگر می‌خواهید بدانید كویر چیست و مردم كویری چه كسانی هستند، باز هم به یزد بروید.
در سال 1161 ه.ق، محمدتقی‌خان دستور داد تا 5 رشته قنات را كه آب آنها از ارتفاعات «مهریز» سرچشمه می‌گرفت، به هم وصل كنند. به این ترتیب قنات دولت‌آباد كه از مهم‌ترین و طولانی‌ترین قنات‌های شهر یزد در دل كویر ایران است، با طول نزدیك به 60 كیلومتر ساخته شد.
بعضی از خانه‌های قدیمی یزد كه دیدنشان خالی از لطف نیست، اینها هستند: خانه لاری‌ها، خانه ملك التجار، خانه رسولیان، خانه نواب وكیل، خانه محمودی، خانه اربابی، خانه مرتاض، خانه نواب رضوی و خانه كلاه‌دوزها.
بادگیرها یكی از شاهكارهای معماری ایرانی ـ كویری هستند كه دنیا برایشان احترام قائل است. امروز كه بحث انرژی‌های احیاپذیر مطرح است، بادگیرها اهمیتشان روشن‌تر است.
مجموعه امیر چقماق شامل مسجد امیر چقماق، تكیه امیر چقماق، آب انبار تكیه امیر چقماق، نخل تكیه امیر چقماق، بقعه ستی فاطمه، آب انبار ستی فاطمه و بازارچه حاجی قنبر است.
اگر روزی گذرتان به یزد افتاد، حتما چند ساعت در محله قدیمی فهاران قدم بزنید تا روح حاكم بر یك شهر كویری را درك كنید.
در چند جای دیگر استان یزد هم از این دخمه‌هایی كه زرتشتیان جسد اموات خود را در آن قرار می‌دادند، وجود دارد: دخمه چم در روستای چم شهرستان تفت، دخمه فیروزآباد در شهرستان یزد و دخمه اردكان.
دخمه سكوت
تا همین چند دهه پیش، زرتشتیان اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب خود و با انجام مراسمی ویژه در آن می‌گذاشتند. وسط دخمه چاهی است كه به «استودان» معروف است و استخوان‌های به‌جامانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند. در واقع این دخمه‌ها مثل گورستانی بودند كه بارها از آن استفاده می‌شد.
دخمه‌های سكوت در انتهای جنوبی شهر یزد و در حوالی منطقه صفائیه و در بالای تپه‌ای نسبتا مرتفع قرار دارند و مربوط به دوره قاجاریه‌اند.
آب و هوا
مردم كویر قدر آب را خوب می‌دانند و كلا ایرانی‌ها همیشه به آب احترام گذاشته‌اند. آنها قنات را اختراع كرده‌اند تا بدون اینكه حتی یك قطره از آب در دل كویر تبخیر شود، آن را از كوه به دشت بیاورند و استفاده كنند.
در دشت‌ها هم از این آب‌‌انبارها ساخته‌اند و با همراهی جریان آب و هوا، زندگی را در دل كویر به جریان انداخته‌اند.
در شهر یزد بیش از 75 آب انبار وجود دارد كه این آب انبار یكی از آنهاست. این آب انبار، 6 بادگیر دارد و حدود 180 سال پیش در زمان قاجار ساخته شده. آب انبار «6 بادگیری» یزد، 2 دهانه دارد و مقرنس‌كاری‌هایش دیدنی‌اند.
مجموعه امیر چقماق
اینجا تكیه امیر چقماق است. تكیه امیر چقماق در واقع، سردر بازارچه حاجی قنبر بود. نخلی (نخل منظور همان چیزی است كه مردم حاشیه كویر در مراسم عزاداری آن را به حركت درمی‌آورند) كه در كنار این تكیه از سال1229 هـ.ق به این طرف قرار دارد، یكی از بزرگ‌ترین نخل‌های استان یزد است و تقریبا به شكل درخت سرو ساخته شده.
امیرجلال‌الدین شاهی، معروف به امیر چقماق از سرداران شاهرخ تیموری و حاكم یزد بود كه با همكاری همسرش، فاطمه خاتون، بناهای زیادی برای آبادانی شهر ساختند؛ از تكیه و میدان و حمام و كاروانسرا گرفته تا خانقاه و چاه آب و قنادخانه همین مجموعه امیر چقماق.
نگاهی كه به عرش می‌رسد
وقتی روبه‌رویش می‌ایستی، واقعا احساس حقارت می‌كنی. اصلا سردر بلند جلو خان مساجد و مناره‌های مرتفع، تلنگری است برای درك عظمت مكانی كه قصد داریم به آن وارد شویم. به كاشی‌كاری‌های نفیس و مقرنس‌كاری‌های زیبای آن دقت كنید! انگار آدم را به درون خودش دعوت می‌كند.
اینجا مسجد جامع كبیر یزد است. بانی ساختمان اصلی مسجد علاءالدوله گرشاسب آل بویه در قرن ششم هجری است ولی مسجد كنونی از آثار دوره قرن هشتم و نهم است.
نگاهی كه به عرش می‌رسد
وقتی روبه‌رویش می‌ایستی، واقعا احساس حقارت می‌كنی. اصلا سردر بلند جلو خان مساجد و مناره‌های مرتفع، تلنگری است برای درك عظمت مكانی كه قصد داریم به آن وارد شویم.
به كاشی‌كاری‌های نفیس و مقرنس‌كاری‌های زیبای آن دقت كنید! انگار آدم را به درون خودش دعوت می‌كند.
اینجا مسجد جامع كبیر یزد است. بانی ساختمان اصلی مسجد علاءالدوله گرشاسب آل بویه در قرن ششم هجری است ولی مسجد كنونی از آثار دوره قرن هشتم و نهم است.
برج و بارو
این هم از برج و باروی قدیمی شهر یزد. براساس قدیمی‌ترین اسناد، حصار شهر یزد را نزدیك به هزار سال پیش ساخته‌اند. وقتی در سال 673 ه.ق سیل آمد، قسمتی از شهر و حصار خراب شد. اما دوباره در دوره اتابكان یزد آن را بازسازی و مرمت كردند. امروزه از حصار یزد و برج‌های آن‌كه در زمان «جامع جعفری» 90 برج بوده، فقط قسمت‌های كمی باقی مانده است.
آتش از دیرباز
اینجا آتشكده زرتشتیان یزد است. آتش، داخل ساختمان (جایی كه از تابش نور خورشید دور است) و در جایی بلندتر از سطح زمین قرار دارد. قدمت این آتش- نه آتشكده- به 1500 سال می‌رسد. داخل حیاط، درختانی همیشه سبز كاشته‌اند.
مثل بیشتر آتشكده‌ها، آتش در كنار آب قرار دارد. منظور آب داخل این حوض است. جالب است بدانید كه حوض‌های دایره‌ای و بیضی شكل تا قبل از اسلام معمول بوده ولی وقتی وارد مساجد می‌شوید، می‌بینید كه حوض‌ها معمولا مستطیل شكل هستند.
بازی با آب
در این باغ، معمار با بازی با آب، آن را بارها به درون زمین برده و بیرون آورده؛ به طوری كه آب در تمام سطح باغ حضور دارد. انگار آب فقط قرار نیست درختان را سیراب كند، بلكه باید روح ساكنان كویر را صفا دهد.
بادگیر باغ دولت‌آباد با 33 متر بلندی از سطح زمین، شاهكار مهندسی و نشانه نبوغ معماران یزدی است. آب باغ دولت‌آباد از قناتی با همین نام گرفته می‌‌شود. زمانی آب قنات دولت‌آباد آن‌قدر زیاد بود كه اهالی یزد می‌گفتند: «از وفور آب، پهلو به دجله بغداد می‌زند».
باغ دولت‌آباد به دستور محمدتقی‌خان بافقی (دوره زندیه)، حكمران یزد ساخته شد و طرح آن از اصیل‌ترین طرح‌های باغ‌های ایرانی است.
هر خانه، یك باغ
یزدی‌ها بعضی از خانه‌های قدیمی را به هتل و رستوران تبدیل كرده‌اند. گردشگران خارجی می‌میرند برای نشستن روی این نیمكت‌ها و خوابیدن در این اتاق‌ها.
معماری خانه‌های یزدی، همان معماری خانه‌های شهرهای كویری و حاشیه كویری است؛ خانه‌هایی با حیاط مركزی و اجزای بیرونی و اندرونی و حوض آب و درخت كه تداعی‌كننده یك بهشت كوچك هستند.
این‌طوری اهالی اندرونی وقتی از پنجره بیرون را نگاه می‌كنند، باغ كوچكی را می‌بینند كه در هوای گرم و خشك حاشیه كویر، شبیه یك رؤیاست.
دوست داری یه مقاله بنویسی
اگه فکر می‌کنی حرفی برای گفتن داری، می‌تونی یه مقاله کاربردی یا جذاب برای سایت بنویسی.