مشخصات ارگ بم
ارگ بم بر بلنداي صخره ای سترگ، درجنوب رودخانه پشت رود جا دارد و شهر بم و ديوار شهربست قديم آن در جنوب ارگ و در فاصله ميان رودخانه پشت رود و رودخانه ديگری شكل گرفته است و امروزه بسترود به خياباني ميان شهری بدل شده است. کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاعترین قسمت مجموعه نیز به شمار میآمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده میشود.
تاریخچه ارگ بم
ارگ تاریخی بم با بیش از 2500 سال قدمت نقش قابل توجهی در تاریخ و فرهنگ ایران زمین ایفا کرده است و بارها کشور را از گزند متجاوزان در امان نگه داشته است. داستان های خیره کننده ارگ بم در زمان تجاوز آقا محمدخان قاجار و کشته شدن لطفعلی خان زند در اثر خیانت و عجایب این قلعه بزرگ تاریخی همیشه در اذهان ایرانیان بوده است.
در متون تاريخي، پيدايش ارگ بم را به بهمن بن اسفنديار نسبت داده اند و او را اردشير درازدست از شاهان دوران هخامنشی قلمداد كرده اند. در سيمای برخی از برش هاي ارگ نيز لايه های ساختمانی بيشماري نمايان است كه نشان دهنده ساخت و سازهای مكرر در ارگ و تأييدی بر درستی تخمين قدمت متون تاريخی است.
زلزله سال ۲۰۰۳ در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. با توجه به مرمتهای انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو در تیر ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.
نکات منفی ارگ بم
متاسفانه ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست میراث در خطر قرار گرفت.
ویژگیها ارگ بم
ساختمان ارگ بم در شكل توسعه يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده است. در فضای شمالي بيرون ارگ، بناي گنبد بزرگ يخدان و در نزديكي آن ديواره رفيع يخ چاوون جا دارد. بخش حاكم نشين بر فراز قله صخره و در شمال ارگ جا دارد و متشكل از بناهايی همچون: برج اصلی، چهارفصل، خانه حاكم، چاه آب، حمام، خانه رئيس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسياب بادی)، سرباز خانه، دروازه (ساسانی) و برج و بارو است.
جز بنای آسياب بادی، ديگر بخش های حاكم نشين بر باروهايی سنگی با بلندی نزديك به هفت متر استوار شده است كه در زير روكش كاهگلی پنهان مانده است، به نظر می رسد كه در لايه های مانده در محدوده باروی سنگی به ويژه در سطوح زيرين آن كهنه ترين بخش حاكم نشين باشد. در بخش شرقی حاكم نشين دروازه مسدود شده ای است كه آن را كد كرم (خانه كرم) می خواندند و وجود اين پديده را سندی بر جا مانده از داستان هفتواد تلقی کرده اند.
فضاي مردم نشين يا عامه نشين با حصاری بلند در راستای شرقی غربي از بخش حاكم نشين جداشده و دسترسی اين دوبخش به يكديگر از راه دروازه ای است كه از شمال بنای مير آخور به سرباز خانه حاكم نشين می رسد. بخش مردم نشين را به دوره ای از گسترش ارگ نسبت داده اند، با اين حال اين دوبخش در ميان باروی حصينی با 38 برج بزرگ و كوچك جاي دارد كه يكپارچه به نظر ميرسد وتنها دروازه اين مجموعه در ميان باروي جنوبي مردم نشين جاسازي شده است فضاي مردم نشين شامل دروازه ورودي، بناي سردروازه ، راسته بازار، مسجد جامع، بنای زورخانه (مقبره)، ساباط و خانه جهودا، ميدان تكيه، مسجد پيامبر، حمام، مدرسه (خانقاه)، اصطبل، بنای ميراخور و محله های مسكونی است.
سیمای عمومی ارگ بم
طرحریزی و معماری ارگ از جنبههای گوناگون مورد بررسی قرار گرفتهاست. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ، میتوان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدمهای ابتدایی مراحل ساخت، پیش بینی کرده بودهاند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه میتوانستهاست به راحتی به قسمتهای موجود «دوخته شود». همه ساختمان ها از آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، ساخته شدهاست. ارگ بم احتمالاً پیش از زمینلرزهٔ ۲۰۰۳، بزرگترین مجموعه خشت و گلی جهان بودهاست.
سایر اطلاعات ارگ بم
علاوه بر نمای برجهای نگهبانی و رئوس تزئین شدهٔ دیوارهای مرتفع دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه میکنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زدهای از بناها هستند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده میشوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچهٔ آبی را تعبیه میکنند تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید. برای بناهای مختلف از انواع مختلفِ بادگیر استفاده میشود. برای نمونه، برای بناهای کوچکتر از بادگیرهای تکسازهای و برای بناهای بزرگتر و مهم تر از بادگیرهای چهارسازهای استفاده میشود تا باد را از جهات گوناگون به درون بنا هدایت کنند.
وسایل مورد نیاز ارگ بم
هنگام بازدید از این منطقه، کفش مخصوص پیاده روی، عینک ضدآفتاب، کرم ضدآفتاب، کلاه، قمقمه آب، خوراکی های لازم و کیسه زباله همراه داشته باشید.
شرایط استفاده ارگ بم
باتوجه به وضعیت آب و هوایی کرمان، بهترین زمان سفر برای بازدید از این جاذبه، فصل های بهار و پاییز است.