حمام مهدی قلی بیک

از مشخصات این جاذبه می توان به سربینه اشاره کرد که دارای تزییناتی چون نقاشی و کاشی های زیر رنگی بوده و ساروج بری و گچ کاری با تعداد ۲۸ لایه در آن دیده می شود و از این تعداد، ۱۳ لایه دارای تزیینات نقاشی است. همچنین، قدیمی ترین لایه مربوط به دوره صفویه و جدیدترین لایه، از اواخر دوره قاجار به یادگار مانده. قوس های به کار رفته در سربینه از نوع پنج و هفت شاخ بزی است و از معماری سبک اصفهانی الهام گرفته و کاربندی سقف نیز از دیگر تزیینات بنا به شمار می آید.

بعد از سربینه، فضایی به نام هشتی یا میاندر وجود دارد که ارتباط دهنده دو فضای سربینه و گرمخانه بوده و در وسط آن، حوض کوچکی قرار دارد تا افراد بتوانند پای خود را پس از بیرون آمدن از گرمخانه، درون آب سرد شسته و سپس وارد سربینه شوند. پس از هشتی، وارد گرمخانه می شوید که محل اصلی استحمام بوده و فضایی مربع شکل با چهار ستون دارد که پوشش گنبدی شکل سقف، مشتمل بر چندین گلجام، بر روی آن ها قرار گرفته است. بهتر است بدانید که کف گرمخانه بنا از جنس سنگ های سخت اطراف مشهد بوده تا آب در آن نفوذ نکند و عفونت بدان راه نیابد.

در پشت خزینه، فضای تون (گلخن یا آتشخانه) قرار دارد که محل برافروختن آتش و منبع تامین انرژی گرمایی حمام است. شخصی که مسئول تامین سوخت و گرمایش بود، تون تاب نامیده می شده است. تون تاب پس از تهیه سوخت حمام، آن ها را درون کوره تون می گذاشته که زیر تیان ها قرار دارد و آتش روشن می کرده. گرما و دود ناشی از سوختن هیزم، به وسیله انشعاباتی به نام گربه رو به بیرون منتقل می شده و این انشعابات به صورت کانال هایی باریک از تون شروع شده و در کف گرمخانه به صورت مارپیچ تا سربینه ادامه داشته و به تعدادی دودکش در دیوارهای سربینه ختم می گردید. به این طریق، کف و دیوارهای حمام گرم می شد.

حمام مهدی قلی بیک در سال ۱۰۲۷ هجری قمری به دستور مهدی قلی بیک جانی قربانی؛ از بازماندگان خانواده امیر ارغون آقای اویرات و از امرای ترک خراسان که به عنوان میر آخور (رییس اصطبل شاهی) شاه عباس اول صفوی منصوب بوده است، ساخت شده و وقف ساحت مقدس امام رضا (ع) گردید.

مهدی قلی بیک این حمام را وقف آستان قدس رضوی کرده و در وقف نامه خود اشاره کرده که حمام و تمامی مغازه های مجاور آن، وقف امور خیریه و خدا پسندانه مربوط به آستان رضوی کنند. علاوه بر آن، یک قنات هم برای حمام مذکور احداث گردیده با این شرط که مازاد آب آن را به مسجد گوهرشاد دهند و آنچه از مسجد اضافه ماند، صرف امور خیریه نمایند و اضافات آن را در زمین های زراعی خارج از شهر جاری سازند.

به علت همجواری حمام با بنای تاریخی مسجد شاه و نیز نزدیک بودن به حرم امام رضا (ع)، قبلا به حمام شاه و پس از انقلاب به حمام رضوی شهرت داشته است.

حمام مهدی قلی بیک یکی از بزرگ ترین حمام های سنتی ایران است که ساختاری بسیار زیبا از حمام های قدیمی را به نمایش می گذارد.

محوطه ورودی حمام مهدی قلی بیک مشهد به وسیله یک پله و با انحنایی ملایم به هشتی کوچکی وصل می شود که پس از عبور از آن، با گردش به سمت راست به سربینه وارد می شویم.

در فضای سربینه هشت ستون سنگی به صورت هشت و نیم هشت، پوشش گنبدی را استوار نگه داشته است که با تعبیه تعدادی گلجام (نورگیر) با ابعاد متفاوت در سقف حمام و همچنین تعدد گلجام ها و تنوع ابعاد آن، نورپردازی منحصر به فردی به این بنا بخشیده، به گونه ای که از طلوع تا غروب آفتاب با چرخش خورشید، زوایای مختلفی از حمام، تاریک و روشن می شود و موجبات تلطیف فضا به ویژه در قسمت سربینه را فراهم می سازد. سازه اصلی بنا از جنس آجر بوده و آهک، ساروج، سنگ، شیشه، فلز و کاشی از دیگر مصالح به کار رفته در این حمام است.

با توجه به تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد این منطقه، فصل بهار و اوایل پاییز زمان مناسبی برای سفر به خراسان رضوی و بازدید از جاذبه های این استان خواهد بود.

حمام مهدی قلی بیک که به سبب مجاورت با مقبره امیر شاه ملک تیموری مشهور به مسجد شاه ،در قرون گذشته به "حمام شاه"شهرت یافته و پس از انقلاب اسلامی به "حمام رضوی "تغییر نام داده، از زمره ده ها حمام قدیمی و تاریخی شهر مشهد است که در قرن حاضر خورشیدی تخریب یا متروک شده اند این حمام استثنائا در سال های 1376تا1380خورشیدی مورد توجه مجدد قرار گرفته و آستان قدس رضوی مشغول بازسازی و تبدیل آن به محلی فرهنگی – توریستی (اختمالا موزه مردم شناسی)شده است.

مهدی قلی بیک امیر آخور باشی شاه عباس که معرفی او ضمن "واقفان بزرگ مشهد در دوره صفوی "گذشت حمام مزبور رادر سال1027قمری احداث کرده است این حمام در انتهای بازار بزرگ و اول بازار فرش غروش ها ،در نبش چهار سوق قدیمی مشهد در حاشیه میدانی به "سر سنگ"قرار دارد حمام مهدی قلی بیک تا اوایل قرن حاضر دایر بوده ،بدان سبب مکررا محتاج مرمت شده، در این روند حدود15-16لایه گچ بر دیوارهای داخلی حمام کشیده شده که اغلب این لایه ها دارای نقاشی های ارزنده از دوره صفوی و قرون بعد است بعضی از لایه ها خصوصا در دوره صفوی نقاشی شده شامل تصاویر قهرمانان شاهنامه و دیگر داستان های مشهور ایران است مشهد به عنوان شهری زیارتی قطعا حمام های فراوان و مهمی برای استحمام و طهارت زائرین داشته که متاسفانه اغلب آنها از میان رفته است .