عمارت مفخم بجنورد

این بنای مجلل عمارت مفخم بجنورد ۳۴ اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشیکاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح­ ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است. هر دوطبقه بنا دارای ایوان است که ایوان‌ها در ضلع شمالی به‌صورت دو ایوان جانبی در طرفین جداره ضلع شمالی در طبقه اول و ایوان سراسری در طبقه همکف و در ضلع جنوبی به‌ صورت دو ایوان در هر دوطبقه است که از ویژگی‌های بارز اثر وجود ستون‌های سرتاسر کاشی‌کاری شده در نمای جنوب است که تنوع نقوش، طرح‌ها و نقش‌مایه‌های بکار گرفته‌شده در تزئینات بنا به‌ویژه کاشی‌های ضلع جنوبی را می‌توان نام برد.

پوشش سقف عمارت مفخم نیز از سفال بود که در تعمیرات بعدی به سقف شیروانی گالوانیزه تبدیل شد. عمارت مفخم هم‌ اکنون محل استقرار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان شمالی می‌باشد. بانی عمارت مفخم یارمحمدخان سهام‌الدوله بجنوردی معروف به «سردار مفخم» (حاکم بجنورد) و معمار آن ممتحن‌الملک شقاقی بوده است.

معروف است که نقشه ساختمانی عمارت مفخم بجنورد به دست میرزا مهدی خانشقاقی (ممتحن الدوله) از نخستین استاد معماران تعلیم‌یافته در خارج از کشور که معماری مدرسه شهید مطهری دو تهران ازجمله کارهای اوست طراحی‌شده است. معماری بنا تلفیقی از فرم‌ها و الگوهای معماری سنتی ایران و به‌ویژه سبک قاجار و همچنین عناصر، نقش‌مایه‌ها و عناصری از معماری اروپایی را شامل است. بیشتر تزئینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکز یافته و شامل انواع کاشی‌کاری سنتی در اشکال و رنگ‌های مختلف است.

سرتاسر نمای ضلع جنوبی از بالای ستون‌های 8 ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستون‌های ایوان فوقانی با کاشی‌کاری‌های معرق، معقلی و کاشی‌های هفت‌رنگ (خشتی) تزیین‌شده است. نقوش به‌ کار رفته در کاشی‌های هر ستون لچکی‌ها و قاب‌ها روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می‌کند از تکرار نقوش و طرح‌ها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجادشده، دو ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آن‌ها استوار است با کاشی‌های معرق تزیین‌شده ولی ستون‌ها ونیم ستون‌های طرفین آن کاشی‌کاری معقلی دارند. چشم نوازترین تزئینات در لچکی‌های چشمه طاق بزرگ مرکزی در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضای مثلثی شکل افریز مرکزی دیده می‌شود.

در دو سوی طاق بزرگ نقش دو فرشتهٔ بال‌دار در تلفیق با نقوش گیاهی و پیچک‌ها ایجادشده که به‌نوعی تداعی‌کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گیاهی در طرفین مغازه‌های بزرگ طاق‌بستان است و درعین‌حال از تأثیر شمایل‌نگاری هنر اروپایی برکنار نمانده است. بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید از نقوش باستانی در هنر به رنگ زرد بر کاشی‌های هفت‌رنگ تصویر شده است.

بنای 130 ساله عمارت مفخم، در سال 1376 خورشیدی خریداری شد پس از مرمت در سال 1379 به بهره‌برداری رسید. این بنا این روزها به عنوان «موزه مردم‌شناسی بجنورد» مورد بازدید علاقمندان قرار می گیرد. ممتحن‌الملک شقاقی پس از تحصیل در مدرسه دارالفنون، به دستور ناصرالدین شاه برای گذراندن تحصیلات عالیه در رشته معماری به فرانسه رفت و پس از بازگشت، مسئول ساخت چندین کاخ شد. مدرسه سپهسالار سابق (شهید مطهری تهران) از ساخته‌های وی می‌باشد.

فصل های بهار و تابستان، زمان مناسبی برای بازدید از این جاذبه هستند.