غار سنگ شکنان

طول و عرض دهانه‌ها و اندازه ستون‌ها متفاوت است. طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر است که وسعتی حدود ۴ هکتار را در بر می‌گیرد. ارتفاع آن ۳ تا ۴ متر است که در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد و در مجموع دارای ۱۲ دهانه و ۱۰۰ ستون است. کف آن شیب دار و سطح آن را لایه‌ای نرم از خاک‌های آهکی پوشانده است.

تاریخ برداشت سنگ از داخل غار به حدود ۳۵۰ سال قبل (صفویه) توسط شخصی به نام کاظم خان فرزند خواجه اسماعیل بر می‌گردد. وی از عشایر منطقهٔ صحرای باغ لارستان بود که عاشق دختر یکی از سنگ شکنان جهرم می‌شود و پدر دختر به شرط این که او در همین منطقه بماند، دخترش را به او می‌دهد. او پس از ازدواج در اینجا ساکن می‌شود و به کار سنگ‌شکنی در محل غار می‌پردازد. پس از او فرزندان استاد کاظم و شاگردانش به این کار ادامه می‌دهند و سپس در سال‌های بعد تا دوران معاصر افراد دیگری چون استاد علی اکبر یا خواجه علی‌اکبر، خواجه اسداله، خواجه نوراله، استاد نقی، خواجه فتح اله، خواجه نصراله، حاج آقا نقشوار جهرمی، عزت اله نقشوار جهرمی، نوازاله نقشوار جهرمی، آقا رضا کوهکن، اسماعیل خان کوهکن به این کار مشغول می‌شوند. این افراد وارثان اصلی معدن بوده‌اند. افراد دیگری هم بودند که در اینجا کار می‌کردند و به تدریج صاحب قسمتی یا کارخانه‌ای شده و یا آن را خریداری کرده‌اند؛ مانند استاد عباسعلی ودیعه رحمانی، حسین و محمد عبدالهی، حسین و علی محمد خدایی، استاد غلامرضا، ابراهیم قلی مصلی نژاد، عباسعلی و عنایت اله کامجو، قلی صحراییان، کرامت اله و عنایت اله اوسط، آهن کلوخی و دیگران که نتیجه نهایی کار آن‌ها پدید آمدن این غار است. بعضی اعتقاد دارند که در دوران قبل از اسلام که مردم در " قلعه گبری " مجاور زندگی می‌کردند، در قسمت فوقانی اینجا غاری طبیعی و کوچک با چاهی در آن وجود داشته است که زرتشتیان یا گبرهای ساکن در قلعه از این غار به عنوان دخمه استفاده می‌کردند؛ ان‌ها مردگان خود را اینجا می‌گذاشتند و سپس طبق آیین خود استخوان‌ها را در پارچه‌ای سفید می‌پیچیدند و در درون چاه می‌انداختند. در حقیقت چاه مذکور یک استودان بوده است. بعدها با مسلمان شدن مردم و متروکه شدن قلعه گبری و از بین رفتن اهمیت غار و چاه آن برای دفن مردگان، دخل و تصرف‌هایی در آن صورت می‌گیرد و با برداشت سنگ از این منطقه، شکل آن به کلی تغییر می‌کند. اگرچه شواهد متقنی برای این موضوع وجود ندارد، اما با توجه به شرایط منطقه، وجود قلعه گبری در کنار آن، داستان‌ها و افسانه‌هایی که از گذشتگان نقل می‌شود، به عنوان یک نظریه مطرح است.

در این مکان چند سنگ‌شکن به کار برداشت سنگ مشغول بودند. هر کدام از آن‌ها در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت می‌کردند و برای جلوگیری از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می‌گذاشتند تا به صورت یک ستون نگهدارنده عمل کند. به این دهانه‌ها یا دالان‌ها، اصطلاحاً «کارخانه» می‌گفتند. طول و عرض دهانه‌ها و اندازه ستون‌ها متفاوت است. مهم ترین وسایلی که سنگ شکنان و سنگ تراشان به کار می‌بردند، ارّه‌های دو سر، پتک، چکش، آخی، کِنر، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ و دوده، ارّه‌های کوچک دستی، دریل‌های کوچک دستی، خط کش و گونیا بوده است

قسمت‌های ابتدایی و حاشیهٔ خارجی غار روشن است، اما به تدریج که به قسمت‌های داخلی می‌رویم، نور کم و در بخش‌های انتهایی کاملا تاریک می‌شود؛ به همین دلیل سنگ شکنان در اینجا تاقچه‌هایی برای گذاشتن چراغ موشی در بدنهٔ غار و ستون‌ها تعبیه کرده‌اند.

خنکی نسبی محیط این غار در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگری برای جذب مردم است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان‌های متعدد که باد در آنها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می‌آید، دارای هوایی مطبوع و خنک است.

غار سنگ شکنان جهرم، با تمام جاذبه هايي که دارد، هنوز در فهرست آثار تاريخي ايران ثبت نشده است اما اين روزها سازمان ميراث فرهنگي فارس با همکاري دانشگاه شيراز ستون هاي آن را مرمت کرده و در صدد ثبت آن در فهرست ميراث ملي هستند.

سنگ هاي غار سنگ شکنان، از نظر مرغوبيت به دو دسته تقسيم مي شوند. دسته اول ستون هايي هستند که درز و شکاف هاي زيادي دارند و عملا کيفيت چنداني ندارند. به همين دليل هم سنگ تراشان از خير استخراج آنها گذشته اند. اما دسته دوم که سنگ هاي مرغوب اين غار را شامل مي شوند، مربوط به ستون هايي است که روي آن ها درز و شکافي ديده نمي شود و براي جلوگيري از ريزش سقف برداشت نشده‌اند.

غارهای مصنوعی بزرگ‌تر از این غار در جهان وجود دارد، اما اکثر آن‌ها به شکل یک تونل یا دالان سراسری هستند و بر اثر استخراج مواد معدنی با وسایل مکانیکی و ماشین آلات مختلف ایجاد شده‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت غاری بزرگتر از این غار که کاملا دست ساز و به این شکل خاص یعنی دارای دالان‌ها، ستون‌ها و دهانه‌های متعدد باشد وجود ندارد.

از این سنگ‌ها به خاطر شکل پذیری بهتر، برای کارهای تزیینی به عنوان نمای ساختمان‌ها و سردرها، پنجره‌های مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه‌های سنگی، شیر سنگی، آب چُک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رُخ بان، هاون سنگی، دیگ‌های سنگی، دهن شیرها، خمره‌های سنگی، ازاره‌ها و غیره استفاده می‌شد. از مهم ترین مکان‌هایی که از این سنگ‌ها در آنجا استفاده شده است می‌توان به سردر ورودی حرم مطهر شاه چراغ، مسجد جامع عتیق شیراز، باغ ارم و مسجد نو اشاره کرد.

با روی کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ‌های مرمر، به تدریج استفاده از سنگ‌های غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد؛ درحالی که حاصل برداشت و استخراج آنها، پدیده‌ای بی نظیر را به وجود آورده بود. از مسائل و مشکلات مربوط به غار باید در درجه اول به از بین رفتن ستون‌ها و یا کاهش قطر آن‌ها بر اثر فشار زیاد، دخل و تصرّف‌های انجام گرفته، ایجاد درز و شکاف و ترک‌هایی در سقف غار اشاره کرد که باعث ریزش سنگ‌ها در بعضی از قسمت‌ها شده است. مسائل دیگر غار، وجود لایه‌ای از خاک‌های نرم در کف آن است؛ این خاک‌ها از فرسایش سنگ‌های آهکی در طی زمان در کف غار به وجود آمده است. هنگامی که تعداد بازدیدکنندگان زیاد است این خاک‌ها در هوا پخش شده و باعث آلودگی هوای غار می‌شود. مشکل دیگر غار، نداشتن راه و جاده مناسب است. احداث باغ‌های مرکبات و خانه‌های مسکونی در اطراف آن و محدود شدن به کوه و رودخانه قلات باعث شده است تا جاده و راه دسترسی به غار به یک جاده کم عرض و سنگلاخی محدود شود. خوشبختانه در این مورد توسط شهرداری و شورای شهر اقداماتی انجام گرفته و جاده‌ای جدید تا دهانه غار در حال احداث است

ویکی پدیا بیتوته تسنیم نیوز