مسجد جامع گناباد

مسجد جامع گناباد دارای ۳ شبستان در اضلاع شرق، سمت چپ ایوان جنوبی و سمت راست ایوان شمالی است كه از شبستان اخیرالذكر اكنون به عنوان مقبره استفاده می شود.

از بناهاي ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان مسجد جامع گناباد است كه در كوي شرقي ( قصبه ) اين شهر قرار دارد. مسجد جامع با نقشه دو ايواني شامل سر در تزئيني، صحن يا ميانسرا، ايوان ها شمالي و جنوبي ، رواق و سه شبستان ستوندار است و عبارت است از يك حياط به طول ۶۶ متر و عرض ۴۴ متر.

از امتیازات مهم مسجد جامع گناباد وجود کتیبه‌های کوفی و آجرکاری‌های زیبا است که بر اطراف ایوان قبله آن نقش بسته است و در انتهای حاشیه کتیبه خط کوفی، تاریخ ساخت این مسجد، سال 609 هجری قمری برابر با 1212 میلادی مشخص شده است.

این مسجد یکی از سه مسجد ایران است که به سبک دو ایوانی در اوایل قرن هفتم هجری ساخته شده و از بقیه سالم‌تر مانده و بر اساس آثار و شواهد موجود، ساختمان کنونی دارای الحاقاتی است که احتمالا در دوران ایلخانی ایجاد شده است.

از لحاظ هنر آجرکاری ( در ایوان جنوبی ) و ساختمان محراب و منظره ی بدیع سقف مسجد جامع گناباد، دارای اهمیت بسیاری است.مسجد جامع با نقشه دو ایوانی شامل سر در تزئینی ، صحن یا میانسرا ، ایوان ها شمالی و جنوبی ، رواق و سه شبستان ستوندار است. سردر ورودی ضلع شمال شرقی بنا با طاق جناغی و حاشیه ای تزیینی در پاكار طاق مزین به نقوش پرندگان در میان گل و برگ بوده كه بر روی لایه ای از گچ ایجاد شده و سردر ورودي ضلع شمال شرقي بنا با طاق جناغي و حاشيه اي تزييني در پاكار طاق مزين به نقوش پرندگان در ميان گل و برگ بوده كه بر روي لايه اي از گچ ايجاد شده است.

ايوان اصلي يا ايوان قبله در سمت جنوبي صحن واقع شده كه با چهار طاق گهواره عرضي و چهار قوس ، داراي تزئيناتي آجري شامل دو قطار پيچ ، نوارهاي اسليمي و يك حاشيه كتيبه قرآني به خط بنايي است كه در پايان عبارت « تسع و ستمائه ۶۰۹ هـ . ق »‌ ذكر شده است . كتيبه داخل ايوان نيز حاوي نام باني خير و سازنده مسجد است. همچنين، در ايوان اصلي مسجد جامع محراب با نقوش هندسي گياهي و كتيبه هايي به خط معلقي مشاهده مي شود . در ضلع شرقي ايوان شرقي شبستاني است موسوم به قرآن كه پوشش سقف آن بر روي چهار ستون قرار گرفته و آثار و شواهد معماري حكايت از آن دارد كه مسجد جامع فعلي بر روي مسجدي كهن تر بنا شده و در دوره ايلخاني نيز فضاهايي به آن افزوده شده است .

از نکات مثبت مربوط به مسجد جامع گناباد، می توان به ثبت آن در تاریخ 20 بهمن 1318 با شماره 325 به عنوان یکی از آثار ملی ایران اشاره کرد.

با توجه به تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد این منطقه، فصل بهار و اوایل پاییز زمان مناسبی برای سفر به خراسان رضوی و بازدید از جاذبه های این استان خواهد بود.

دور تا دور قسمت بیرونی ایوان جنوبی مسجد جامع گناباد دارای تزئینات گره های آجری و کتیبه است و در وسط این ایوان یک محراب گچی با تزئینات اسلیمی دیده می شود. همچنین، در بخش داخلی ایوان، روکشی از گچ کشیده شده و در برخی قسمت ها مقداری از تزئینات آجر کاری از دوره قبل باقی مانده که تکرار کلمه الله است.