موزه آستان قدس رضوی

مجموعه موزه آستان قدس به شرح زیر است: * گنجینه هدایای مقام معظم رهبری : طبقه همکف ساختمان گنجینه قرآن موزه آستان قدس رضوی از سال 1373 شمسی به گنجینه هدایای مقام معظم رهبری اختصاص یافته است. اشیای این گنجینه شامل آثار هنری مانند تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب، معرق صدف، سوزن دوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکت ها و مدال ها می شوند که توسط شخصیت های داخلی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است. به علت کمبود فضا از حدود 720 قلم شیء اهدایی معظم له، تنها 150 قلم در این گنجینه در معرض نمایش قرار گرفته است. * گنجینه فرش : گنجینه فرش موزه آستان قدس رضوی یکی از این گنجینه های تخصصی است که با داشتن سه طبقه فضای نمایشی و یک طبقه فضای کارگاهی با زیربنای شش هزار و 647 مترمربع به عنوان یکی از بزرگترین موزه های تخصصی فرش جهان مطرح است و در سال 1377 راه اندازی شده است. این گنجینه شامل مجموعه ای غنی از قالی های نفیسی است که طی دوره های مختلف توسط دوستداران و عاشقان امام رضا (ع) وقف شده یا توسط آستان قدس رضوی برای استفاده در حرم مطهر و بیوتات خریداری شده است. هم اینک در این گنجینه کم نظیر 100 تخته قالی و قالیچه که از نفیس ترین شاهکارهای هنری به شمار می روند و قدمت آنها از دوره صفویه تا دوره معاصر است در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است. * گنجینه تاریخ مشهد : در این گنجینه موزه آستان قدس رضوی مجموعه ای از 182 شی و دیگر آثاری که با تاریخ مشهد بویژه تاریخ پر فراز و نشیب اماکن متبرکه ارتباط دارند در 25 ویترین در معرض نمایش قرار گرفته است. اشیای این گنجینه را می توان به دو گروه وسایل کاربردی در حرم مطهر شامل وسایل شستشو، گلگیر شمع، وسایل روشنایی، قفل ها و کلیدها و مجموعه اشیای مربوط به ساختمان و بنای حرم شامل درها، پنجره ها، محراب ها و ضریح قدیمی اشاره کرد. * گنجینه نجوم و ساعت : گنجینه نجوم و ساعت در سال 1378 هجری شمسی همزمان با میلاد پیامبر اکرم (ص) و ولادت امام جعفر صادق در محل طبقه دوم ساختمان مرکزی موزه آستان قدس رضوی در صحن کوثر با گستره 450 مترمربع افتتاح شد. این گنجینه دارای 10 ویترین است که هفت ویترین آن به بخش نجوم و سه ویترین آن به بخش ساعت اختصاص یافته است. بیشتر اشیای این گنجینه از وقفیات مرحوم دکتر ˈسید جلال الدین تهرانیˈ منجم رصدخانه سلطنتی بلژیک و عضو دائمی انجمن نجوم فرانسه است که در فاصله سالهای 1330 تا 1342 دو دوره نیابت تولیت آستان قدس رضوی و استانداری خراسان را بر عهده داشت. انواع تلسکوپ (شکستی و انعکاسی )، کره (سماوی ،نجومی و جغرافیایی)، دوربین (چشمی ،اپرا)، تئودلیت (سمت یاب)، سکستانت و اکتانت، کادران (وسیله اندازه گیری زاویه های عمودی)، انواع مدل حرکت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط کش و پرگار(مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی)، دستگاه مورس و زلزله نگار، اسطرلاب های نفیس قرون دوازدهم و سیزدهم هجری قمری و قدیمی ترین ساعت جهان مربوط به قرن 12 هجری و قمری در این گنجینه نگهداری می شود. * گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات : گنجینه تمبر و اسکناس در سال 1369 به عنوان دومین گنجینه تخصصی در موزه آستان قدس رضوی با حضور تولیت این آستان افتتاح شد که با افزوده شدن مسکوکات به آن در سال 1388به گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات تغییر نام یافت. این گنجینه با برخورداری از مجموعه ای قابل توجه از تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسکناس ها و مسکوکات تاریخی و معاصر ایران و سایر کشورهای جهان یکی از گنجینه های شناخته شده در کشور است که سالانه پذیرای صدها هزار نفر از زائران حرم مطهر رضوی، گردشگران و مجموعه داران تمبر، اسکناس و مسکوکات از ایران و سایر کشورهاست. در این گنجینه، بیش از 422 هزار قطعه انواع تمبر و دیگر اقلام پستی، 14 هزار برگ اسکناس و 27 هزار مسکوکات موجود است که تنها بخشی از آن، در معرض دید عموم قرار داده شده و قسمت اعظم این گنجینه در مخزن نگهداری می شود. مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی ایران متعلق به دوره های ˈقاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ، مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی بیش از 240 کشور و مستعمرات سابق جهان و مجموعه تاریخچه پستی انگلستان مربوط به قرن 19 میلادی در این گنجینه موجود است. همچنین مجموعه اسکناس های این گنجینه شامل اسکناس های ایران متعلق به ˈدوره های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ و اسکناس های بیش از 80 کشور جهان می شوند. مجموعه مسکوکات این گنجینه نیز متعلق به ایران و بیش از 50 کشور جهان در دوران معاصر است. * گنجینه سلاح : گنجینه سلاح در سال 1378 همزمان با میلاد مسعود پیامبر اکرم (ص) و ولادت با سعادت امام جعفر صادق (ع) در طبقه دوم موزه مرکزی آستان قدس واقع در ضلع شرقی صحن امام خمینی (ره) افتتاح شد. این گنجینه شامل نمونه های از سلاح های سرد و گرم از جمله تفنگ سر پر با دسته خاتم و کتیبه زرکوب ˈسرکار میر رستم خان تالپرˈ و ˈیا علیˈ، تفنگ چهار لول با نشان زرکوب ساخت آلمان به طول 118 سانتیمتر، انواع باروت دان های (چوبی، چرمی، فلزی و عاج)، خنجرهای مرصع و تبرزین های فولادی مزین به نقوش اسلیمی و ختائی قلم زنی شده و کتیبه ˈوقف امام رضا (ع)ˈ است. عصاهای نیزه دار زرکوب و مزین به نقوش گیاهی و کتیبه وقف علی بن موسی الرضا (ع)، نیزه ای به طول چهار متر بدنه چوبی لاکی روغنی مزین به نقوش گیاهی و هندسی و دارای دو سرنیزه فلزی، کمانهای چوبی لاکی روغنی دارای کتیبه وقف، کلاهخود، لباس رزم و ساعدبند فولادی و زرکوب دارای کتیبه آیه الکرسی، سپری از پوست کرگدن با یک هلال و دوایر مینا کاری شده و پیراهن رزم مکتوب به آیات و طلسمات مربوط به دوره صفوی از دیگر سلاح های این گنجینه است. * گنجینه مدال : گنجینه مدال در سال 1378 با نمایش منتخبی از انواع مدال، کاپ و یادبود اهدایی از طرف قهرمانان و پهلوانان نامی و نخبگان علمی کشور به موزه آستـان قدس رضوی در طبقه همکف موزه مرکزی افتتاح شد. هم اینک در این گنجینه 154 عدد مدال، کاپ و سایر یادبودها مانند مجموعه 36 عددی مدالهای جهان پهلوان تختی، مدالهای طلای ورزشکاران جانباز دفاع مقدس از استان فارس که در مسابقات پاراالمپیک شهر آتلانتا آمریکا در سال 1996 میلادی کسب کرده اند، به نمایش گذاشته شده است. * گنجینه نقاشی : شکوه آثار نقاشی و هنری اهدایی و وقفی هنرمندان و واقفان با اخلاص به موزه آستان قدس رضوی و عنایت خاص تولیت نسبت به اشاعه فرهنگ و هنر اسلامی موجب شد تا گنجینه نقاشی آستان قدس رضوی در سال 1378 مصادف با میلاد مسعود پیامبر اسلام(ص) در طبقه اول ساختمان موزه مرکزی با 450 مترمربع زیربنا افتتاح گردد. در این گنجینه 30 اثر نقاشی در سبکهای مختلف از هنرمندان برجسته ایرانی و اروپایی به نمایش گذاشته شده که آثار استاد ˈکمال الملکˈ نقاش معروف دوره قاجار، ˈویلیام جیمزˈ و ˈبی دبلیو لیدرˈ از آثار شاخص این مجموعه است. * تالار استاد فرشچیان : این تالار در سال 1389 در طبقه همکف گنجینه قرآن و نفایس موزه مرکزی آستان قدس رضوی افتتاح شد که شامل 13 عدد از تابلوهای نقاشی اهدایی استاد محمود فرشچیان است. آثار اهدایی استاد فرشچیان به موزه آستان قدس رضوی شامل ˈپنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، پناه، یا رب، نیایش، اولین پیام، توسل، هدیه، ضامن آهو، کوثر، امتحان سخت، پرچمدار حق و خمسه آل طیبهˈ می شوند. * گنجینه آبزیان : در گنجینه آبزیان موزه آستان قدس رضوی 508 قطعه از شگفت انگیزترین موجودات دریایی که به صورت خشک شده نگهداری می شوند، توجه خیل عظیمی از علاقه مندان را به خود جلب می کند. این گنجینه شامل بخشی از یکهزار و 282 قطعه صدف و حلزون دریایی است که توسط ˈمحمد سعید فؤاد وهبهˈ از کشور سوریه به آستان قدس رضوی اهدا شده است. ماهی مومیایی شده ˈشیطان دریاˈ از جالب ترین موجودات به نمایش در آمده در این مجموعه به شمار می رود. * گنجینه ظروف : گنجینه ظروف در طبقه دوم ساختمان موزه مرکزی آستان قدس رضوی قرار دارد و دارای وسعتی حدود 457 متر مربع است. این گنجینه شامل 182 عدد شی از دوره های مختلف تاریخی و باستانی می شود که در 11 ویترین به نمایش درآمده است.کاسه پایه دار و جام طلسمات قلم زنی شده، انواع ظروف چینی رنگارنگ با نقش های زیبا، انواع ظروف بلوری ، کوزه و سر قلیان سه پوست و دیگر اشیای تاریخی در این گنجینه نگهداری می شود. * موزه مردمشناسی : موزه مردمشناسی آستان قدس رضوی که در کنار مقبره ˈامیر ملکشاهˈ در ضلع غربی حرم مطهر واقع شده است، کالبد قدیمی بنا گرمابه (حمام ) بوده است که در سال 1027هجری قمری توسط ˈمهدی قلی بیک جانی قربان میر آخور شاه عباس صفویˈ وقف این نهاد شده است. این بنا در تاریخ 1376 به شماره ثبت 1374 در فهرست بناهای تاریخی کشور قرار گرفت و سرانجام در سال 1378 اجرای عملیات بازسازی بنا به دستور تولیت آستان قدس رضوی آغاز شد. با اتمام بازسازی این حمام و گشایش آن به عنوان موزه مردم شناسی در سال 1385 این بنا به یکی از بزرگترین حمامهای ایران تبدیل شد که ساختار بسیار زیبای یکی از حمامهای قدیمی ایران را به نمایش می گذارد. در این موزه وسایل قدیمی و باستانی از جمله مجموعه سماور، حنابندان انگشت، جعبه آینه خاتم کاری شده، نمکدان با طرح بلوچی، سوزنی ترمه یراق دوزی شده، شمعدان برنجی، زیرپایی مخصوص حنابندان، چاقچور، جام چهل کلید، انبر مخصوص مجعد کردن مو، تابلو نقاشی قهوه خانه ای، دوستکامی مسی قلمزنی شده نیز نگهداری می شود.

در چهاردهم آذرماه سال ۱۳۱۶ شمسی سنگ بنای ساختمان موزه در قطعه زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع در مشرق مسجد گوهرشاد وکنار مقبره شیخ بهایی رسماً گذاشته می‌شود. این بناکه نقشه آن را آندره گدار ترسیم نمود توسط «مهندس کنتراتیف» و «بیوک قهرمانی» در سه طبقه، یک طبقه زیرزمین و دو طبقه فوقانی به مساحت ۱۰۳۴ مترمربع ساخته و در سال ۱۳۲۴ شمسی افتتاح شد. هم‌زمان با ساخت بنای موزه از «مهدی بهرامی» مدیر وقت موزه ایران باستان برای انتخاب و آماده‌سازی اشیاء موجود در خزانه، دعوت شد. در سال ۱۳۵۱ شمسی اشیاء موزه به محل تالار تشریفات آستان قدس، واقع صحن موزه منتقل شد و بنای جدیدی برای موزه در ضلع جنوبی حرم مطهر در دستور ساخت قرار گرفت. ساخت این بنا برای موزه و کتابخانه آستان قدس، از سال ۱۳۵۳ ش. توسط «شرکت ماهساز» و زیر نظر شرکت مهندسی «داریوش بوربور» آغاز شد و تا سال ۱۳۵۵ ش. خاتمه یافت. این موزه شامل دو تالار در یک طبقه، به مساحت حدود ۱۳۰۰ متر مربع بود که دکوراسیون داخلی و تجهیز آن توسط «شرکت فرانسوی ژانسن» اجرا شد و اشیاء متنوعی مانند: قالی، ظروف، سلاح‌ها، وبرخی اشیاء و اجزاء معماری حرم مطهر مانند وسایل روشنایی و محراب‌ها و درهای حرم در آن به نمایش گذاشته شد. پس از انقلاب اسلامی آستان قدس رضوی با رویکرد توسعه امور فرهنگی و با هدف تکریم واقفان ۱۴ گنجینه تخصصی به مجموعه افزود. نمایش آثار در این گنجینه‌ها موجب گسترش سنت حسنه وقف و اهدای اشیای بسیاری توسط زائران و مجموعه داران بااخلاص، در سال‌های اخیر به آستان قدس رضوی، و در نتیجه توسعة موزه‌ها شد. در حال حاضر موزه‌های آستان قدس در چهار ساختمان مستقر هستند و اشیای به نمایش درآمده در آن‌ها شامل آثار تاریخی حرم مطهر و میراث آستان قدس، اشیای وقف و اهدا شده، همچنین اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه‌ها می‌باشد. اهدا اشیای ارزشمند به آستان مقدس حضرت رضا(ع) قدمتی دیرینه دارد که به زمان ساخت مرقد و گنبد حرم مطهر در مشهد بازمی گردد. بسیاری از زائران و شیفتگان امام هشتم(ع) به عشق او گرانبهاترین آثار فرهنگی خود را به این آستان تقدیم کرده اند لذا حجم بالای اشیا اهدایی زمینه راه اندازی موزه را در جوار حضرت رضا (ع) فراهم کرد.

موزه های آستان قدس رضوی یکی از نقاط مهم گردشگری مشهد از بزرگترین گنجینه های تاریخ و تمدن اسلامی است.آنچه موزه آستان قدس رضوی را در بین موزه های کشور ممتاز کرده عشق و معنویتی است که در آن موج می زند زیرا همه آن آثاری که به آستان اهدا شده نشانگر اعتقادات قلبی به صاحب این مکان یعنی امام رئوف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است.

کتابخانه

مجموعه موزه های آستان قدس رضوی، شامل 3 طبقه زیرزمین، همکف و طبقه اول است و علاوه بر آنها 3 طبقه فوقانی دارد که مخزن کتاب‌هاست و قسمت مرتفع و میانی ساختمان را تشکیل می‌دهد.زیرزمین شامل سالن تمبر، قالی، مخزن موزه و قلعه کتاب است. طبقه همکف دارای سالن آثار هنری شامل تابلوها و مبلمان، گلدان و قلمدان هاست و در همین طبقه سالن ویژه مطالعه برادران و خواهران است. اين مجموعه شامل نمونه هاي از سلاح هاي سرد و گرم مي باشند كه برخي از آنها عبارتند از: - تفنگ سر پر با دسته خاتم و كتيبه زركوب «سركار مير رستم خان تالپر» و «يا علي» - تفنگ چهار لول با نشان زركوب ساخت آلمان به طول 118 سانتيمتر - انواع باروت دان هاي چوبي، چرمي، فلزي و عاج. - تبرزينهاي فولادي مزين به نقوش اسليمي و ختائي قلم زني شده و كتيبه «وقف امام رضا (ع)» - عصاهاي نيزه دار يكي با دسته سنگ يشم، زركوب و مزين به نقوش گياهي و كتيبه وقف «جناب علي بن موسي الرضا (ع) سنه 1258 ق.» - كمانهاي چوبي لاكي روغني داراي كتيبه وقف و تاريخهاي 1018 و 1114 ه. ق. - كلاهخود، لباس رزم و ساعدبند فولادي و زركوب داراي كتيبه آيه الكرسي و «عمل استاد حسن سنه 1217 ه. ق.» و سپري از پوست كرگدن با يك هلال و دواير مينا كاري شده مربوط به دوره صفوي. - پيراهن رزم مكتوب به آيات و طلسمات مربوط به دوره صفوي. در حال حاضر تمام هفت هزار شیء به نمایش درآمده در موزه های آستان قدس دارای شناسنامه علمی می باشند و اطلاعات آنها نیز به صورت الکترونیکی و کاغذی آرشیو شده است.