گنبد جبلیه کرمان

گنبد جبلیه کرمان را که به نام گنبد گبری نیز می‌شناسند احتمال می‌رود در دوره‌های قبل از اسلام بنیان‌گذاری و در دوره سلجوقی تکمیل شده باشد. از سبک معماری این بنا استنباط می‌شود یا مربوط به اواخر دوره ساسانی است و اوائل اسلام مرمت شده و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا شده است. در ساخت گنبد جبلیه کرمان به جای آب از شیر شتر استفاده شده که مورخان و معماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می‌دانند. این گنبد 8 ضلعی تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به 3 متر می‌رسد. در 8 طرف گنبد جبلیه، 8 در به عرض 2متر قرار دارد که امروزه تنها یکی از آنها باز است.

تاريخ ساخت بنای گنبد جبلیه کرمان معلوم نيست و در نوشته‌هاي تاريخي نيز به هدف از ساخت آن اشاره‌اي نشده است. از شواهد و قراين برمي‌آيد كه اين بنا در دوره‌هاي قبل از اسلام بنيان گذاري و در دوره سلجوقي تكميل شده باشد. از شواهد و قراين برمي‌آيد كه گنبد جبلیه کرمان در دوره‌هاي قبل از اسلام بنيان گذاري و در دوره سلجوقي تكميل شده باشد. گنبد جبليه را "گنبد گبري" هم ناميده‌اند كه بر اين مبنا مي‌توان قدمت بنا را به قبل از اسلام نسبت داد. آنچه از ظاهر اين بنا مشخص است سقف گنبد را از آجر ساخته‌اند و داخل گنبد ظاهرا داراي تزيينات گچبري بوده كه قسمت بالاي آن ريخته و قسمت پايين بنا اگر تزييناتي هم داشته از بين رفته است. مصالح بكار رفته در ديوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بيرون و آهك از داخل است. گنبد جبليه در سال ‪ ۱۳۱۶‬هجري شمسي به ثبت آثار ملي رسيد و در سال ‪۱۳۸۳‬ پس از مرمت به گنجينه جبليه(كتيبه‌هاي تاريخي) تبديل شد. از كتيبه‌هاي موجود در اين گنجينه مي‌توان به كتيبه مسجد آبدر اشكان رابر بافت اشاره كرد. اين كتيبه يكي از قديمي‌ترين كتيبه‌هاي موجود در اين گنجينه است كه مربوط به بناي يادبود يك مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادي آبدر اشكان (اشكون) واقع در شهرستان بافت است. اين كتيبه بر روي قطعه سنگي طبيعي و به خط كوفي اجرا شده و مضمون آن به اين شرح است: امر ببنا هذالمسجد يحيي بن عبدالله بن يوسف في سنته خمسه عشرين و اربع مائه غفرالله له. كوچكترين سنگ قبر كشف شده در استان كرمان نيز در اين گنجينه نگهداري مي‌شود. اين سنگ در سال ‪ ۱۳۷۷‬توسط احمد ايلاقي كشاورز دهستان قائم‌آباد كشف و تحويل سازمان ميراث فرهنگي استان كرمان شد.

سقفگنبد جبلیه کرمان از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.

در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان نیز به چشم می‌خورد. به گفته دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر کرمانی، وی در امر تالیف کتاب تاریخ کرمان با پدرش همکاری داشته است. در بین وقف نامه‌ های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است. این وقف نامه بعد از تخریب آتشکده، توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان کرمان به این سازمان منتقل شد و هم‌ اکنون در این گنجینه نگهداری می‌شود. این وقف نامه مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری است. گنبد جبلیه کرمان در ۲۹ آذر ۱۳۱۶ به شماره ۲۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.