گنبد نمکی کرموستج

اين ساختار نمكي با روندي كاملاً متفاوت از روند چين خوردگي هاي منطقه حالتي شمالي جنوبي داشته كه دقيقاً در محل خمش طاقديس گچ دريال جنوبي اين طاقديس برونزد يافته است و در برخي از بلوك هاي آذرين نيز خطوطي ديده مي شود كه مي توان تناوبي بودن زمان تشكيل آن ها را حدس زد بيشتر اين سنگ ها به صورت گدازه هاي طنابي قابل رديابي است و برخي از سنگ ها حاصل قطعات ريزدانه اي انفجارات آتشفشاني است كه آگلومراهاي آتشفشاني را ايجاد كردند.

انواع كاني هاي آذرين در اين منطقه ديده مي شود از جمله انواع توف ها، انواع پگماتيت ها، سرپانتين و خانواده آلژيسيت ها اما جالب ترين كاني كه مي توان مورد بحث قرار داد مسكوويت ها است به عنوان آخرين كاني تشكيل شده در فرآيند سرد شدن سنگ هاي آذرين و هم چنين كاني كوارتز كدر، در رابطه با كوارتز كدر بايد گفت كه اين كاني يك كاني با منشأ دروني است قاعدتاً كوارتز بايد بي رنگ و نسبتاً شفاف باشد ولي كوارتز كدر طي فرآيند سرد شدن در قسمت هاي دورني با مواد راديواكتيو در ارتباط بوده و از شفافيت آن كاسته شده و به كدر شدن آن مي انجامد. اين پديده ارتباط بين گنبد نمكي و مواد راديواكتيو يا در واقع منشأ گيري بسيارعميق گنبد نمكي را تقويت مي كند.

تكتونيك نمك باعث گسل خوردگي هاي شديد در منطقه شده و اين گسل در دامنه شرقي گنبد بر روي طاقديس گچ موثر افتاده و يكي از دامنه ها كه مستعد به حركات دامنه اي مي باشد را فعال كرده است و يك جريان سنگي را ايجاد كردهاست، اين جريان به صورت يك نيم دايره كامل بوده كه هم چنان از قسمت هاي بالاتر در حال پيشروي است و بلوك هاي عظيم سنگي جدا شده از پي سنگ در آن در حال لغزيدن هستند وجود گسل خوردگي ها و نفوذ آب هاي سطحي از طرفي و آب هاي نفوذي خود طاقديس، باعث تقويت هر چه بيشتر اين حركت دامنه اي شده است در گوشه شرقي اين دايره به تبعيت از خط گسله پوشش گياهي قوي را مي توان ديد رديابي سه گسل در محدوده اين حركت آسان است.

دامنه شرقي با شيب تند خود، آبراهه هاي منشعبه از آن در موقع ورود به دشت يك باره انرژي خود را از دست داده و قدرت حمل مواد رسوبي كاهش يافته لذا ناچار به رسوبگذاري مواد حمل كننده خود پيدا مي كنند و از طرفي ديگر با توجه به اقليم اكثر آبراهه ها فقط تا پاي دامنه آب دهي داشته لذا در محدوده شرقي گنبد همچون محدوده غربي يك گستره اي از مخروط افكنه ها قابل رديابي است اين گستره مخروط افكنه اي به طور كلي مي توان به دو محدوده با رسوبات حاصل از فرسايش گنبد نمكي و رسوبات غير گنبد نمكي از هم تفكيك كرد.

حد فاصل بين دو محدوده خصوصاً در بخش شرقي با يك 7 متر مشخص مي شود. از عمده ترين حركات دامنه اي قابل مشاهده بر روي گنبد انو اع / ترانشه مرتفع با ارتفاع حدود 30 ريزش ها است ليتولوژي خاص گنبد نمكي امكان فرسايش و وازدگي بسيار فراهم كرده است .

قابل دسترس ترين گنبدهاي نمكي لارستان، گنبدنمكي كرموستج است. سنگ هايي با منشأ آذرين در درون گنبدنمكي به دو صورت دورني و بيروني تشكيل يافتند سنگ ها و بلوك هاي عظيمي كه با بافتي ريز مشخص شده اند، نشان دهنده عدم زمان كافي جهت تشكيل بلورهاي آن ها است لذا شايد به توان گفت كه چنينسنگ هايي به صورت بسيار سريع در سطح ظاهر شده و سريع سرد گرديده اند كه فرضيه انفجاري بودن گنبد نمكي را تقويت مي كند در مورد سنگ هايي با منشأ ماگمايي مي توان گفت كه علاوه بر قطعات عظيمي كه در حين صعود گنبدنمكي از پي سنگ جدا شده، اشكال آذرين دروني نيز در منطقه قابل رديابي است.

شكستگي هاي زياد داخل گنبدنمكي به صورت ريفتي عمل كرده و مواد مذاب ماگمايي را به داخل رسوبات تبخيري گنبدنمكي تزريق نموده است در حال حاضر به علت تفاوت جنس بين سنگ هاي نفوذي با سنگ ها ي اوليه اين مواد نفوذي به صورت برجسته در قسمت هايي از منطقه به وضوح ديده مي شود. از مهمترين اشكال ايجاد شده مي توان از سيل هاي برونزد يافته، دايك ها و نك ها صحبت كرد طي بازديدي كه از حاشيه جنوبي زبانه نمكي انجام گرفته، وجود چندين نك و دايك برونزد يافته در دشتي نسبتاً هموار كه احتمالاً دشتي است فرسايشي و هم چنين مسيل هاي موازي با طبقات رسوبي در دامنه جنوب شرقي.

پاي اكثر دامنه ها رسوبات حاصل از فرسايش اشكال مثلثي شكل خاصي را ايجاد كرده كه رأس مثلث به سمت ارتفاع و قاعده آن به سمت نواحي پست است و اين اشكال علاوه بر ليتولوژي خاص خود، بيشتر توسط فرآيند جاذبه شكل گرفتند تبعيت از ميزان انرژي، در رأس اين اشكال رسوبات ريز و به سمت قاعده بر ميزان حجم و وزن رسوبات افزوده مي شود. رسوبات لغزيده شده به سمت پايين دقيقاً با توجه به ميزان وزن خود و تاثيرات انرژي جاذبه بر روي آن ها، موقعيت مي گيرند و به مجردي كه اين فرآيند تغيير يافت موقعيت آن ها نيز تغيير مي كند اين اشكال نشان گر فعاليت شديد در دامنه هاي تند و هم چنين جنس و ليتولوژي متفاوت در يك دامنه است.

خراش ايجاد شده بر روي دامنه هايي كه مخروط هاي واريزه اي كه در زير آن تشكيل شده، جوان بوده و نشانگر تغذيه هر چه بيشتر مخروط ها است. از ميان مارن هاي پاي گنبد چندين چشمه جاري مي باشد كه آبراهه هاي متعددي به آن ملحق مي شوند. در اطراف مسير حركت آب چشمه ها كه دبي آن ها در حدود 2 ليتر در ثانيه است نمك هاي سفيد رنگ گل كلمي شكل گرفته است. آب چشمه پس از طي مسافتي در حدود 100 متر خشك مي شود.

در نيمه غربي بخش مرتفع چندين سرچشمه نمكي بادي متفاوت مشاهده ميشود. چشمه هاي موجود در اين دره برخي مستقيماً از گنبد تغذيه شده و بر روي يال مربوطه جريان داشته لذا به تبعيت از آن حالتي پرشيب و تند آبي به خود مي گيرند ولي چشمه هاي جريان يافته در بستر دقيقاً اين قضيه را مشخص نمي كنند كه از گنبد زهكشي شده و يا جاي ديگر، ولي ذرات ريز نيكل و منيزيوم موجود در آب چشمه كه در كف دره جريان دارند نشانگر تغذيه از گنبد نيز مي باشند. آب پس از خروج و طي چند متر جريان بر روي بستر، شوره هاي نمكي را تشكيل داده است كه به صورت يك لايه سرتا سر مسير جريان آب را مي پوشاند.

نمك ها ي ايجاد شده شكلي بسيار جالب تحت عنوان شكوفه هاي نمكي بر روي آب ايجاد مي كنند. كه اگر لايه اي از نمك ايجاد شده برداشت شود جريان آب در زير آن مشاهده مي شود. در بخش پست و شيب دار گنبد نمكي نيز دو چشمه مجاور هم ظهور يافتند كه اين چشمه ها در حالت هايي نسبت به سطح منطقه مرتفع تر بوده و خروجي چشمه ها به صورت آبشار مانند است شايد عمده ترين دليل اين پديده وجود شكستگي و هم چنين تغذيه اين چشمه ها فقط توسط دامنه مسلط دانست.

شكل ظاهري گنبد در حال حاضر به صورت بيضوي نه چندان متقارن بوده كه ماكزيموم قطر بزرگ آن با 8 كيلومتر و قطر كوچك آن به صورت نامنظم، به طور متوسط قريب 5 كيلومتر بوده و روند شمالي جنوبي قريب 5 1 لار) از لحاظ توپوگرافي گنبد را مي توان به / مساحتي قريب 45 كيلومتر مربع را اشغال مي كند.

اكثر آبراهه هاي دامنه هاي جنوبي بعد از پيچ و خم زياد در قسمت پست گنبد به همديگر متصل مي شود و بعد از طي مسيري كوتاه از گوشه حد فاصل بين قسمت مرتفع و پست با جريان يافتن به سمت شرق به طرف دشت كرموستج زهكشي مي شود و در آن جا هم با گرفتن انشعاباتي از حاشيه شرقي بخش پست به قسمت شمال شرقي دشت كرمستج زهكشي شده و در آن جا تشكيل يك كوير را مي دهد. كوير حاصله تقريباً به شكل دايره اي نا منظم بوده و در ارتفاعي حدود 705 متري از سطح دريا قرار دارد اين كوير به طور متوسط مساحتي قريب 425 % كيلومترمربع را به خود اختصاص مي دهد كه سطح مركز آن عاري از پوشش گياهي و در اطراف به صورت اندك از علف ها و بوته هايي پوشيده است

به ن اين كوير به نظر مي رسد از نوع سديومي است سر تا سر سطح كوير رسوبات بسيار ريزدانه پوشانيده هر چند كه اين كوير توسط چند گنبد نمكي محاط شده، ولي در واقع عامل اصلي تشكيل آن سرشاخه هاي منشأ گرفته از گنبد نمكي كرموستج و سرشاخه هاي كوچك جريان يافته از يال جنوبي طاقديس گچ است. اين سرشاخه ها اكثراً به سمت كوير زهكشي نمي شود و به جز تعداد اندك مابقي سرشاخه ها به سمت رودخانه جريان يافته در گوشه شرقي دشت كرم وستج هدايت مي شود.

در فصول پرآبي سطح كوير به صورت يك درياچه مشخص مي شود اگر ميزان آب زياد باشد به صورت سرريز از محدوده كوير خارج و به سمت مسيل اصلي دشت كرموستج زهكشي مي شود اين مسيل با طي مسافتي و انشعاب گرفتن . از كوهستان هاي اطراف در نهايت به سمت دشت علي آباد زهكشي مي شود.

گنبد نمکی کرموستج در موقعیت جغرافیایی N273325 E542924 قرار دارد. بهتر است بدانيد كه از عمده ترين شرايط تشكيل دگرگوني دو پديده فشار و حرارت است و به نظر مي رسد كه اكثر سنگ هاي دگرگون شده حاشيه گنبد نمكي تحت هر دو پديده ها ايجاد شدند. همچنين، اشكال ايجاد شده در سنگ هاي دگرگوني چين و شكن هايي كه در آن ها ديده مي شود با توجه به مقدار نيرو و درجه حرارت اشكال خاصي ايجاد كرده و برخي مواقع در يك قطعه سنگ چين خوردگي هاي لامينه اي به وضوح ديده مي شود.

در بخش پست و شيب دار گنبد نمكي بدلندها تمركز يافته و در اين محدوده كه منطبق است با زبانه گنبد نمكي بدلندها از وسعت زيادي برخوردارند. بدلندهاي اين ناحيه غالباً به علت وجود مارن زياد و هم چنين رگبارهاي شديد منطقه به وجود آمدند و در داخل آن ها ريل و گالي هاي زيادي مشاهده مي شود. به طور كلي مي توان گفت كه بدلندهاي اين ناحيه نسبتاً قديمي هستند و قلل آن ها تقريباً گنبدي شكل است و دره هايي نسبتأ عميق دارند پس نشان مي دهد كه اين بدلندها مراحل تكاملي خود را گذراندند. اين بدلندها به علت شيب زياد و نداشتن رطوبت و هم چنين داشتن مقدار زيادي آهك فاقد هر نوع پوشش نباتي است.

با توجه به وضعيت آب و هوايي استان فارس، فصل بهار مي تواند زمان مناسبي براي بازديد از اين جاذبه باشد.

غارهاي نمكي يكي ديگر از جلوه هاي تماشايي گنبدنمكي كرموستج است. اين غارها كه بر اثر انحلال رسوبا ت نمكي ايجاد شده در جاي جاي گنبد ديده مي شود. معمولاً داخل اين غارها بلورهاي زيباي نمك به صورت استلاكتيت و استلاگميت نيز وجود دارد. يكي از غارهايي كه در جذب ژئوتوريسم براي منطقه مي تواند مناسب باشد غار دوسو است.

اين پونور در حد فاصل بخش مرتفع و بخش پست گنبد قرار دارد غار دوسو بنا به اصطلاح محلي داراي دو دهانه بوده و در ارتفاع 780 متري ازسطح دريا قرار دارد. دهانه اي از آن به دشت كرموستج و دهانه ي ديگر به سمت گنبد نمكي باز مي شود. اگر از طرف دشت به طرف گنبد حركت كنيم دهانه ورودي به شكل بيضوي بوده كه قطر بزرگ آن 6 متر و قطر 3 متر و طول غار قريب 50 متر و پهناي غار حدود 7 متر كه در قسمت خروجي به 15 متر مي رسد.