کاروانسرای شاه عباسی نیشابور

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور، در استان خراسان رضوی، شهرستان نیشابور، خیابان امام خمینی(ره)، نرسیده به میدان خیام قرار گرفته و رباط شاه عباسی، کاروان سرای عباسی، رباط نیشابور از جمله نام‌های این بناست.

با توجه به سبک معماری این کاروانسرا، آن از آثار دوره صفویان معرفی کردند.

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در دوره‌های مختلف تاریخ کاربری متفاوتی داشه‌است.در دوره قاجار به عنوان یتیم خانه، در دروه پهلوی، شهربانی و ژاندارمری و پس از انقلاب اسلامی ایران تا سال ۱۳۶۷ انبار و از سال ۱۳۷۴ به بعد به عنوان اثر تاریخی و موزه مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد.

این بنا با توجه به کاربری آن در طول تاریخ، دارای یک صحن مرکزی ، ۲۴ حجره، چهار ایوان، اصطبل و سکوی بار داشته و دارد.

با توجه به تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد این منطقه، فصل بهار و اوایل پاییز زمان مناسبی برای سفر به خراسان رضوی و بازدید از جاذبه های این استان خواهد بود.

سال ها پیش در پیرامون این کاروانسرا، چهار برج وجود داشته که امروزه از میان رفته اند.

در جلوی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور آب انباری وجود دارد که دو بادگیر دارد. البته امروزه این آب انبار وجود ندارد. این کاروانسرا مدتی مقر ژاندارمری شهر بوده است که در آن زمان مرمت شده و تغییراتی در ساختمان آن دادند. این بنا هم اکنون موزه نیشابور شده است.

گفتنی است که این بنا با مساحتی در حدود 4900 مترمربع از کاروانسراهای نسبتا بزرگ به شمار می رود. حیاطی مربع شکل، با گوشه های پخ، در میانه بنا قرار دارد و با چهار ایوان و بیست و چهار ایوانچه، که هر یک حجره ای در پشت خود دارد، احاطه شده است. اسطبلها در ردیف دوم در پیرامون حیاط حلقه زده اند. اسطبلها شامل فضاهایی ستون دار در گوشه های حیاط و فضاهای طویلی اند که آن ها را به یکدیگر مرتبط می کنند.

در کل، در طرح این کاروانسرا، سطح زیادی به اسطبل اختصاص یافته است و حجره ها نسبت به آن ها سطح کمی را اشغال کردند. راه ورود به اسطبل ها از پخ های گوشه های حیاط و بدون عنصر واسطه بوده است. این شیوه دسترس به ندرت در کاروانسراهای دیگر دیده می شود. در دوره اخیر، ایوان ها را نیز به اسطبل ها گشودند.

راه ورود به کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از میانه ضلع شمالی آن است و سردر مرتفع بنا، مطابق با سلیقه دوره صفویان، از امتداد افقی نمای ضلع ورودی این جبهه بیرون زده و طاق نماهایی در دو طبقه طرفین پخ خورده سردر حجم آن را تراش خورده کردند.

ردیف طاق نماها در دو سوی سردر نمای جبهه ورودی را از دیگر نماهای خارجی متمایز و زمینه ای مناسب برای تاکید بر سردر ایجاد کرده و سه ضلع دیگر کاروانسرا نمایی ساده و بدون تزیین دارند. بعلاوه، سردر با آجرکاری در پیشانی و پشت بغل ها تشخص بیشتری یافته است. همچنین، سردر به هشتی وسیعی راه می یابد که سقف رسمی بندی دارد. در دو سوی هشتی، غرفه ها و اتاق هایی بوده که امروزه تخریب شده و در نتیجه، هشتی نیز به اسطبل های دو سوی این جبهه باز شده است. هشتی مستقیما به ایوان جبهه شمالی و سپس حیاط کاروانسرا راه می یابد.تقسیمات چهار نمای پیرامون حیاط با یکدیگر مشابه و حاکی از نظمی دقیق است.

رخ بام کلی حیاط را نمای ایوان ها شکسته و ایوان های دو جبهه شمالی و جنوبی از دو ایوان دیگر اندکی بلندترند و بر محور ورودی تاکید می کنند. دو ایوان شرقی و غربی نیز با آجرکاری در پیشانی شاخص شده اند. حیاط کاروانسرا امروزه با حوضی در میانه و باغچه هایی در اطراف آن محوطه سازی شده که در نقشه های ارائه شده در اینجا نیامده است.